تهویه‌ی سالن در گله‌های مادر و تخمگذار

طراحی سالن

انواع مختلفی از طراحی سالن وجود دارد:

1- سالن‌های کاملاً خودکار با کنترل محیطی کامل (Controlled Environment Houses) که دارای تنظیم تهویه‌ی فصلی هستند.

2- سالن‌های نیمه‌بسته (Closed-in Semi-Environmental Houses) با سیستم تهویه‌ی تونلی، مجهز به پرده‌های مشکی یا دیوارهای ساده اما فاقد سیستم تهویه‌ی حداقلی مستقل.

3- سالن‌های باز از طرفین (Open-Sided Houses) با تهویه‌ی تونلی ولی بدون تهویه‌ی حداقلی یا فقط دارای تهویه‌ی حداقلی اصلاح‌شده.

4- سالن‌های باز از طرفین بدون هیچ‌گونه سیستم تهویه.

دما و رطوبت بیرونی

دمای هوای بیرون در طول شبانه‌روز ثابت نیست. تفاوت دمای روز و شب به‌ویژه در مناطق بیابانی، دره‌ای و کوهستانی بسیار زیاد است. در همین حال، رطوبت نسبی هوا نیز ثابت نمی‌ماند و ممکن است به همان اندازه‌ی تغییرات دما، در طول یک روز نوسان داشته باشد.

این دو عامل یعنی دما و رطوبت نسبی رابطه‌ی معکوس با یکدیگر دارند، هرچه دما افزایش‌یابد، رطوبت کاهش می‌یابد و هرچه دما پایین‌تر بیاید، رطوبت افزایش پیدا می‌کند. عوامل دیگری مانند بارندگی، مجاورت با منابع آبی (دریا، رودخانه یا شالیزار) نیز می‌توانند سطح رطوبت هوا را در آن منطقه تغییر دهند. درک نکردن این نکته معمولاً باعث می‌شود که شدت تهویه به‌ویژه در شب بیش از اندازه تنظیم شود و همان تنظیمات روزانه بدون تغییر استفاده شوند.

 این مسئله بیشتر بر پرندگانی که در قفس نگهداری می‌شوند تأثیر منفی دارد، زیرا آن‌ها از گرمای بستر زمین بهره‌ای نمی‌برند.

تهویه 

هدف اصلی تهویه این است که هوای داخل سالن تازه بماند. هوای کهنه دارای آمونیاک، گرد و غبار یا گرما و رطوبت اضافی از محیط خارج شود  و پرندگان به مشکلات تنفسی دچار نشوند. در طول شب، بسیاری از پرورش‌دهندگان نگران این مسئبه هستند که در صورت کاهش تهویه، غلظت آمونیاک بالا برود یا اگر تنها یک فن روشن بماند، فن بسوزد و کل تهویه مختل شود.

راه‌اندازی سیستم تهویه‌ی حداقلی در سالن‌های تونلی دشوارتر است، زیرا تمام هوای ورودی از ناحیه‌ی کوچکی در دو سمت سالن وارد می‌شود و همین امر توزیع یکنواخت و سرعت مناسب جریان هوا در تمام طول سالن را دشوار می‌سازد.  هوای ورودی معمولاً به‌سمت سقف هدایت نمی‌شود تا با هوای گرم بالا مخلوط شود،  بلکه سریعاً به سمت کف می‌افتد و هوای گرم را کنار می‌زند  و نتیجه‌ی آن سرد شدن بیش از حد محیط و ایجاد تنش سرمایی در پرندگان است. سالن‌هایی که دارای سیستم تهویه‌ی حداقلی مؤثر هستند، به‌راحتی قابل کنترل‌اند.

نکته‌ی مهم دیگر این است که هرچه ارتفاع سالن بیشتر باشد، دمای آن پایین‌تر می‌آید.

تهویه‌ی تونلی (Tunnel Ventilation):

کارشناسان تهویه بیان می‌کنند، زمانی‌که دمای هوای بیرون به‌قدری پایین می‌آید که برای حفظ دما، کمتر از نیمی از فن‌ها نیاز به فعالیت دارند، نباید از سیستم تهویه‌ی تونلی استفاده شود. همچنین زمانی‌که کمتر از سه عدد فن با قطر ۱٫۲۵ متر (۱۲۵ سانتی‌متر) مورد نیاز باشد، از تهویه‌ی تونلی استفاده نکنید. این موضوع نشان می‌دهد که این نوع سیستم تهویه در شرایط هوای سرد، نیازمند استفاده از فن‌های کوچکتر با قطر حدود ۶۰ سانتی‌متر (۲۴ اینچ) است که با تایمر یا در قالب یک سیستم تهویه‌ی حداقلی ثانویه کار کنند.

در حال حاضر، سیستم‌های تهویه‌ی عرضی (Cross Ventilation) متنوعی وجود دارد که ترکیبی از ورودی‌های کوچک (small inlets) و فن‌های کوچک‌تر روی دیواره‌های جانبی سالن هستند.

سیستم‌های سبک اروپایی نیز که هوا را از طریق دریچه‌های جانبی وارد کرده و از نوک سقف (Ridge)  خارج می‌کنند، محبوبیت زیادی دارند. این سیستم‌ها بر پایه کنترل فشار استاتیک (Static Pressure Controls) کار می‌کنند. بنابراین توصیه می‌شود در صورت تمایل به ایجاد هرگونه تغییر در سامانه‌ی موجود، حتماً با متخصصان تهویه مشورت شود.

رطوبت نسبی (Relative Humidity):

به‌طور کلی، زمانی‌که تهویه طوری تنظیم شود که رطوبت نسبی زیر ۷۰٪ بماند،  می‌توان اطمینان داشت که تهویه برای نیازهای پرنده کافی است. وجود دستگاه سنجش رطوبت نسبی (RH Reader)  ضروری است.

دمای هوا (Air Temperature):

هوای گرم می‌تواند مقدار بیشتری رطوبت در خود نگه دارد، در حالی‌که هوای سرد توان نگهداری آب بسیار کمی دارد. به این خاصیت، اثر اسفنجی (Sponge Effect) گفته می‌شود. اگر سالن‌ها به‌صورت مناسب عایق‌بندی شده باشند، می‌توان با افزایش دمای هوا،  ظرفیت حمل رطوبت هوا را بهبود داد.  هوای سرد باید با هوای گرم داخل سالن به‌درستی مخلوط شود تا از ایجاد نقاط سرد جلوگیری گردد؛  این عملکرد از طریق ورودی‌های کوچک هوای تازه (Small Air Inlets) انجام می‌گیرد.

سطح ورودی هوا (Inlet Area):

به‌طور عمومی در سالن‌هایی که دارای تهویه‌ی تونلی بدون سیستم تهویه‌ی حداقلی مستقل هستند، در فصل‌های سرد معمولاً مقدار زیادی از سطح ورودی پدهای خنک‌کننده (Pad Inlet) باز است و این امر سبب می‌شود که هوای ورودی به‌خوبی با هوای گرم درون سالن مخلوط نشود. نحوه‌ی بستن این بخش از ورودی باید با دقت انجام گیرد،  زیرا بر نحوه‌ی ورود و اختلاط هوا با هوای گرم در سطح پرنده اثر مستقیم دارد.

پرسشی که مطرح می‌شود این است:

آیا پرده‌ی پوشاننده‌ی بخش پد باید به‌صورت افقی بسته شود به‌طوری که تنها شکافی کوچک در بالا باقی بماند؟ 

آیا این شکاف باید در داخل یا بیرون پد قرار گیرد؟ 

پاسخ:

قرار دادن آن در سمت بیرونی بهتر است، زیرا فشار داخلی سالن، پرده را محکم‌تر به سطح پد می‌فشارد و بدین ترتیب کنترل بهتری بر جریان هوای ورودی فراهم می‌شود. همچنین بهتر است پرده‌ی دیگری در سمت داخل پد نصب شود تا از ورود کوران و نشت هوا جلوگیری کند.

استفاده از دریچه‌ها یا لوله‌های اضافی که در فواصل یکنواخت در امتداد دیوارهای جانبی نصب می‌شوند، راه‌حل بسیار بهتری است؛ زیرا اختلاط هوای ورودی با هوای گرم صعودی را بهبود می‌بخشد. هوای تازه باید به‌سمت سقف هدایت شود تا در هنگام سقوط با هوای گرم بالارونده مخلوط گردد؛  در نتیجه، ظرفیت حمل رطوبت هوا افزایش می‌یابد.

متأسفانه در بسیاری از سالن‌های دارای تهویه‌ی تونلی، این اختلاط به‌درستی انجام نمی‌شود. اغلب فراموش می‌شود که جهت وزش باد بیرونی نیز می‌تواند بر سرعت جریان هوای داخل سالن تأثیر بگذارد، به‌ویژه اگر باد بسیار شدید باشد. همچنین مسدود شدن یا آسیب‌دیدگی شیارها و مجاری هوا (flutes) نیز بر عملکرد تهویه اثر منفی دارد.

اندازه‌ی فن‌ها:

در سالن‌هایی با تهویه‌ی تونلی (Tunnel Ventilation)، بسیار بهتر است از چندین فن کوچک با قطر ۶۰ سانتی‌متر (۲۴ اینچ) استفاده شود که بتوان آن‌ها را با تایمر کنترل کرد. بهترین حالت آن است که این فن‌های کوچک در امتداد یک دیواره‌ی جانبی سالن توزیع شوند و چند ورودی هوا در دیواره‌ی مقابل آن‌ها تعبیه شود.

همچنین می‌توان دو فن کوچک در دو سمت سالن، میان ورودی‌های کوچک هوا نصب کرد. گزینه‌ی دوم، زمانی مناسب است که دمای شب خیلی پایین نباشد و تنها سیستم تهویه‌ی تونلی در دسترس باشد؛ در این حالت بهتر است چند ورودی هوا در امتداد دو دیواره‌ی جانبی بین پدها و فن‌ها و نیز در بالای بخش پدها (در صورت بسته بودن کامل پدها) ایجاد شود تا توزیع هوای تازه متعادل گردد. فن‌های کوچک کمک می‌کنند مدت‌زمان روشن بودن فن‌ها افزایش یابد و در نتیجه از اوج‌گیری ناگهانی آمونیاک جلوگیری شود.

وقتی سالن فقط به فن‌های بزرگ با قطر ۳۶ یا ۴۸ اینچ مجهز است، میتوان اینورتر دور فن ها را کاهش  داد، این کار فشار وارده بر موتور را کم کرده و از سوختن فن جلوگیری می‌کند.

اجرای این کار باید با تشخیص و صلاحدید پرورش‌دهنده صورت گیرد.

استفاده از تایمر

این موضوع بسیار مهم است. مقالات متعددی توسط متخصصان تهویه منتشر شده که جزئیات بیشتری درباره‌ی تنظیمات درست تایمر ارائه می‌دهند. اما مسئله‌ی کلیدی این است که خود پرورش‌دهنده باید در داخل سالن حضور داشته باشد و تنظیمات شبانه را بر اساس واقعیت محیط انجام دهد. بسیاری از افراد تنها به تابلوی کنترل در سرسالن (Feed Room Control Panel)  نگاه می‌کنند و اگر دمای ثبت‌شده در محدوده‌ی مطلوب باشد، خیالشان راحت می‌شود،  در حالی‌که این داده واقعیت جریان هوای سرد و مرطوب در انتهای سالن را نشان نمی‌دهد. هوای سرد ممکن است همچنان با همان سرعتی که در روز عبور می‌کند در حرکت باشد، اما شرایط داخل سالن در انتهای مسیر کاملاً متفاوت است. بنابراین لازم است در هر سالن تا انتها قدم زده شود و تهویه برای شب تنظیم گردد.

یک بازدید شبانه پس از خاموش شدن چراغ‌ها باید انجام شود تا مشخص گردد که تهویه تا انتهای سالن درست عمل می‌کند یا خیر. در این بررسی باید مساحت ورودی‌های هوا نیز اصلاح شود. تنها زمانی که اپراتور درون سالن قدم می‌زند و پرندگان آرام هستند، می‌توان دریافت که تنظیمات تایمر صحیح است یا خیر؛  زیرا در لحظه‌ای که فن‌ها خاموش می‌شوند، می‌توان بوی انباشت گازها (مثل آمونیاک) را احساس کرد و تشخیص داد که سطح تهویه کافی هست یا نه.

عوامل مدیریتی

سلامت گله

هوای سرد و مرطوب، احتمال بروز بیماری‌های تنفسی را به‌شدت افزایش می‌دهد. هوای سرد به‌سرعت به سمت کف سالن سقوط می‌کند، هوای گرم را به کناره‌ها می‌راند و باعث سرمای موضعی (Chilling) در پرندگان می‌شود. این هوای سرد قادر به جذب رطوبت اضافی موجود در محیط نیست و در نتیجه بستر خیس و سفت می‌شود، آمونیاک تولید می‌گردد و همین موضوع مجرای تنفسی پرنده را تحریک و ملتهب می‌کند.

این مسئله به‌نوبه‌ی خود احتمال بروز مشکلات تنفسی را بیشتر می‌سازد. افزون بر آن، این شرایط باعث ورم روده (انتریت) در جوجه‌های جوان می‌شود، زیرا تماس مستقیم بدن با بستر سرد و مرطوب، روده را سرد می‌کند.

مدیریت آب

مصرف بیش‌ازاندازه‌ی آب در هوای سرد زیان‌بار است. این آب اضافی باید همراه با مدفوع دفع شود،  اما از آن‌جا که هوای سرد قادر به خشک کردن این رطوبت اضافی نیست، تا زمانی‌که هوا گرم نشود، پرندگان در معرض سرمای شدید قرار می‌گیرند.

ریزش پر (Feather Loss)

وضعیت پرپوشی گله باید در هوای سرد حتماً ارزیابی شود. هرچه پوشش پرها ضعیف‌تر باشد، هوای سنگین و سرد، بدن پرندگان را بیشتر سرد می‌کند.

علل کاهش پرپوشی عبارتند از:

1. رفتارهای تهاجمی نرها و فعالیت جفت‌گیری
2. کاهش شدید دان پس از اوج تخم‌گذاری برای کنترل وزن بدن یا وزن تخم
3. کمبود اسیدهای آمینه‌ی گوگرددار (متیونین و سیستئین) به‌دلیل فرمولاسیون ضعیف، انتخاب نادرست مواد اولیه یا جداشدگی مواد در سیستم انتقال دان
4. پرندگان قفس‌نشین نیز به‌دلیل اصطکاک مداوم با سیم قفس، پرهای خود را سریع‌تر از دست می‌دهند.

جبران تغذیه‌ای در هوای سرد برای مرغ مادر

بهتر است مقدار خوراک در محدوده‌ی توصیه‌شده توسط شرکت اصلاح‌نژاد مانند راس باقی بماند. در دوره‌ی پرورش، اگر به‌دلیل سرما رشد بدن متوقف یا کند شود، می‌توان طبق برنامه‌ی دان‌دهی مقدار دان را افزایش داد.

اگر سیستم «۵ روز دان + ۲ روز بدون دان» (۵/۷) اجرا می‌شود،  می‌توان در اولین روز از دو روز بدون دان، یک روز دان‌دهی اضافه کرد.  اگر از سیستم «۶/۷» یا دان‌دهی روزانه استفاده می‌شود،  می‌توان به‌صورت چالشی (Challenge Feeding) حدود ۵ تا ۱۰ گرم دان اضافه در ۲ تا ۳ روز هفته به پرندگان داد. در دوره‌ی تولید، باید مقدار دان اضافی بر مقدار پایه افزوده و جداگانه ثبت شود، 

برای مثال:

۱۷۵ گرم + X گرم مخصوص هوای سرد.

یک قاعده‌ی عملی برای افزودن دان نگهداری این است که برای هر ۱ درجه‌ی سانتی‌گراد پایین‌تر از دمای مطلوب سالن (۱۸ تا ۲۰ درجه)، حدود ۱٪ دان بیشتر داده شود.  به‌عبارت دیگر، ۱٫۷۵ گرم دان بیشتر در اوج تولید برای هر ۱°C  کاهش دما

مدیریت تخم نطفه‌دار

اندازه‌ی دیسک زایای تخم‌مرغ پیش از انکوباسیون (جوجه‌کشی)، عامل مهمی در رشد آینده‌ی جنین است. به‌نظر می‌رسد برای تضمین رشد کافی جنینی، تعداد حداقلی از سلول‌های زایا ضروری باشد.  در طول دوره‌ی نگهداری تخم، به‌علت تماس با اکسیژن و سایر عوامل، بخشی از این سلول‌ها به‌طور ناگزیر از بین می‌روند.  تخم‌های حاصل از گله‌های جوان‌تر که دیسک زایای کوچک‌تری دارند، نسبت به این پدیده حساس‌ترند.

در فصول سرد، به‌دلیل تماس تخم‌ها با جریان هوای سرد، به‌ویژه در تخم‌های گذاشته‌شده در قفس‌ها یا لانه‌های خودکار، تخم‌ها سریع‌تر خنک می‌شوند،  که این موضوع سبب می‌شود تکثیر سلول‌های زایا پیش از ورود به اتاق سرد کاهش یابد و در نتیجه مرگ‌ومیر جنینی در مراحل بعدی افزایش یابد. برای کاهش این خطر، باید دفعات جمع‌آوری تخم‌مرغ افزایش یابد و تخم‌ها سریعاً به محیطی تمیز با دمای ۲۱ درجه سانتی‌گراد منتقل شوند،  به‌طوری که این فرآیند بیش از ۶ ساعت طول نکشد. این کار علاوه بر حفظ زنده‌مانی جنین، به کاهش خطر آلودگی باکتریایی داخلی تخم‌ها نیز کمک می‌کند،  زیرا سرعت تشکیل کیسه‌ی هوایی (Air Cell) به اختلاف دما بین تخم تازه و محیط اطرافش بستگی دارد؛ هرچه این اختلاف بیشتر باشد، احتمال مکش میکروب‌ها از طریق پوسته به درون تخم افزایش می‌یابد.

بیماری‌های شایع طیور در فصول سرد

در هوای بسیار سرد، پرندگان وارد فاز استرس می‌شوند که در نتیجه سیستم ایمنی آن‌ها تضعیف شده و نسبت به برخی بیماری‌ها حساس‌تر می‌گردند. این بیماری‌ها شامل موارد زیر هستند:

 آنفلوانزای پرندگان

یک بیماری ویروسی است که عمدتاً دستگاه تنفسی پرندگان را درگیر می‌کند، هرچند سایر اندام‌ها نیز ممکن است مبتلا شوند. شیوع آنفلوانزای پرندگان در فصول سرد افزایش می‌یابد زیرا ویروس در دماهای سرد بهتر از آب‌وهوای گرم زنده می‌ماند.

ویروس آنفلوانزای پرندگان می‌تواند در 0 درجه‌ی سانتی‌گراد بیش از 30 روز زنده بماند. شیوع اخیر در سال 2021 در هند رخ داد که در آن تلفات گسترده‌ی طیور در 14 ایالت هند گزارش شد. سویه‌های اصلیِ درگیر H5N1 و H5N8 بودند.

آسپرژیلوس:

یک بیماری قارچی است. (مراجعه شود به مقاله آسپرژیلوس)

کوکسیدیوز:

هوای سرد به اسپورزاییِ ارگانیسم‌های کوکسیدیایی که موجب این بیماری می‌شوند کمک می‌کند.

با افزایش بروزِ بیماری‌های فوق در فصول سرد، نقش دامپزشک بسیار مهم می‌شود. دامپزشک باید با اقدامات زیر، رفاه پرندگان را در فصول سرد تضمین کند:

1-  ترویج آگاهی و دانش برای مرغداران درباره‌ی اقدامات مدیریتی و مراقبت‌هایی که طیور در فصول سرد نیاز دارند.

2- در فصول سرد، با کاهش مصرف آب توسط پرندگان، دامپزشک باید دوز داروهای محلول در آب را به‌درستی تنظیم کند تا پرندگانی که آب مصرف می‌کنند از دارو یا واکسیناسیون بهره‌مند شوند.

3-  دامپزشک باید پرندگان را در سالن به‌دقت معاینه کند تا مطمئن شود که پرندگان به‌دلیل هوای سرد تحت استرس نیستند و اگر هستند، مدیریت لازم را به مرغدار پیشنهاد دهد تا از زیان اقتصادی جلوگیری شود.