نیازهای تغذیه‌ای و غیر تغذیه‌ای خوراک طیور، فرمولاسیون خوراک و منابع تأمین نیازها

مقدمه

تولید جهانی گوشت مرغ و تخم‌مرغ در طول سال‌های اخیر به طور مداوم افزایش یافته است و انتظار می‌رود این روند افزایشی ادامه‌دار باشد. افزایش تولید گوشت مرغ و تخم مرغ به عوامل متعددی بستگی دارد که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1) پیشرفت ژنتیکی در سویه‌های طیور برای تولید گوشت مرغ و تخم‌مرغ

2) درک بهتر اصول تغذیه طیور

۳) کنترل بیماری‌های طیور

به عنوان مثال، سن جوجه گوشتی برای رسیدن به وزن مورد پسند بازار از ۲ کیلوگرم با پایان دوره ۶۳ روز در سال ۱۹۷۶ به ۳۵ روز در سال ۲۰۰۹ کاهش یافته است و ضریب تبدیل خوراک طیور همچنان در حال بهبود است. خوراک طیور یکی از مهمترین هزینه‌ها در تولید است و در دسترس بودن خوراک‌ ارزان قیمت و با کیفیت بالا برای ادامه رشد صنعت طیور در جهت تأمین تقاضا برای پروتئین حیوانی حیاتی است.

فرمولاسیون خوراک طیور

فرمولاسیون خوراک طیور فرآیند تعیین مقدار مواد تشکیل دهنده خوراک است که باید با هم ترکیب شوند تا یک جیره یکنواخت و متعادل برای تغذیه طیور ایجاد شود و تمام نیازهای تغذیه‌ای آن‌ها را تأمین کند. از آنجایی که خوراک 65 تا 75 درصد از کل هزینه‌های تولید را برای اکثر انواع طیور در سراسر جهان تشکیل می‌دهد، یک اشتباه ساده در فرمولاسیون جیره می‌تواند برای یک تولیدکننده طیور بسیار پرهزینه باشد.

فرمولاسیون خوراک نیازمند درک کامل از موارد زیر است:

(الف) نیازهای تغذیه‌ای طیور بر حسب اهداف پرورشی (به عنوان مثال: مرغ‌ تخمگذار، مرغ‌ گوشتی و یا مرغ‌ مادر)

(ب) مواد تشکیل دهنده خوراک از نظر ترکیب تغذیه‌ای و محدودیت‌ها از نظر تغذیه و فرآوری

(ج) هزینه و در دسترس بودن مواد تشکیل دهنده

ممکن است مرغدارانی که در مقیاس بزرگ تولید می‌کنند، متخصصین تغذیه و کارخانه‌های خوراک مختص خود را داشته باشند، در حالی که اکثر مرغداری‌ها در کشور ما معمولاً به مشاورین و متخصصین تغذیه طیور و کارخانه‌های تولید خوراک طیور برای تأمین دان مصرفی مرغ متکی هستند. بنابراین، دقت در فرمولاسیون‌ خوراک ضروری است.

فرایند فرمولاسیون خوراک طیور

فرمولاسیون خوراک طیور فرایند تطبیق نیازهای تغذیه‌ای طیور با محتوای مواد مغذی مواد تشکیل دهنده جیره (مواد اولیه) است. همانطور که قبلاً ذکر شد، این امر نیازمند درک عمیق از نیازهای حیوان، محتوای مواد مغذی شامل مقادیر قابل هضم و قیمت مواد تشکیل دهنده است.

با استفاده از دانش فرمولاسیون خوراک، از یک فرمول ریاضی برای به دست آوردن مقدار هر ماده تشکیل دهنده که باید در جیره گنجانده شود، استفاده می‌شود. هنگام استفاده از تعداد کمی از مواد تشکیل دهنده، فرمول‌ها ساده هستند، اما هنگامی که مواد تشکیل دهنده متعددی در مقادیر مختلف و با هزینه‌های متفاوت در دسترس هستند، فرمول‌های پیچیده‌تری مورد نیاز است. امروزه نرم‌افزارهای فرمولاسیون خوراک متعددی به راحتی در دسترس هستند که می‌توانند فرآیند فرمولاسیون خوراک را تسهیل کنند.

مواد اولیه خوراک طیور

علاوه بر مواد اولیه اصلی خوراک طیور مانند غلات که عمدتا شامل ذرت است و منابع پروتئینی مانند کنجاله سویا، خوراک باید حاوی ویتامین‌ها، مواد معدنی و ریزمغذی‌ها نیز باشد و در صورت نیاز داروهای مناسب (از جمله آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی) اضافه گردد.

روش‌های پرورش طیور

۱) پرورش سنتی طیور که شامل پرورش خانگی مرغ برای استفاده از گوشت و به خصوص تخم مرغ است.

۲) مرغداری‌ها و واحدهای پرورشی در مقیاس بسیار کوچک (مانند پرورش نژادهای بومی در مقیاس 100 الی 500 قطعه)

۳) مرغداری‌های بزرگ و تجاری.

هرچند پرورش طیور خانگی از بحث مقاله خارج است اما اشاره‌ای کوتاه به منابع خوراک برای پرندگان خانگی می‌کنیم:

 ۱) ضایعات خانگی

 ۲) مواد محیطی (حشرات، کرم‌ها، حلزون‌ها، دانه ها و غیره)

 ۳) بقایای محصولات زراعی و علوفه

 ۴) ضایعات کارخانجات و کارگاه‌های تولید مواد تغذیه‌ای

در رابطه با تغذیه واحدهای نیمه تجاری در مقیاس کوچک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

 ۱) تغذیه در مزرعه: جیره‌های کامل، با استفاده از مواد اولیه خوراک خریداری شده و یا مواد در دسترس محلی

۲) استفاده از خوراک آماده طیور در مقادیر کمتر و یا مخلوط کردن آن منابع محلی تأمین خوراک

۳) خرید کنسانتره طیور و مخلوط کردن با مواد اولیه در دسترس مانند گندم یا ذرت و...

اما موضوع اصلی مقاله در رابطه با تأمین خوراک طیور برای واحدهای بزرگ و تجاری است. بهره‌وری و کارایی تولید مرغ در این واحدها به عوامل متعددی بستگی دارد که خوراک یکی از مهمترین آن‌ها است.

طیور باید با جیره‌های متعادل تغذیه شوند!

دستگاه گوارشی طیور اندام‌های بیشتری نسبت به سایر حیوانات اهلی دارد اما طول آن کوتاه‌تر است. ویژگی‌های منحصر به فرد این دستگاه گوارشی شامل چینه دان به عنوان یک اندام ذخیره‌سازی خوراک و سنگدان به عنوان یک اندام آسیاب کننده است. در جوجه‌های گوشتی که سرعت رشد بالایی دارند، عبور غذا از دهان به کلوآک برای هضم و جذب مواد مغذی کمتر از سه ساعت طول می‌کشد. برای جبران دستگاه گوارشی نسبتاً کوتاه و زمان عبور سریع خوراک، جوجه‌های گوشتی نیاز به جیره‌هایی دارند که به راحتی هضم شوند و غنی از مواد مغذی باشند.

نرخ تغییر ژنتیکی در رشد و کارایی خوراک در طی سال‌ها، فیزیولوژی پرندگان را نیز تغییر داده است. نیازهای مواد مغذی و مدیریت تغذیه‌ای نیز تغییر کرده‌اند تا پتانسیل ژنتیکی سویه‌های جدید را برآورده کنند. پتانسیل ژنتیکی بالای سویه‌های فعلی طیور تنها با خوراک‌هایی که به درستی فرموله شده و سرشار از پروتئین و انرژی هستند قابل دستیابی است.

نیازهای تغذیه‌ای پرنده

مواد مغذی مورد نیاز پرندگان بسته به گونه، سن و هدف تولید (چه برای گوشت یا تخم‌مرغ) متفاوت است. استاندارد سویه ها مقادیر پیشنهادی حداقل مواد مغذی برای جوجه‌های گوشتی در سنین مختلف و مرغ‌های تخم‌گذار را ارائه می‌دهد.

طیور برای حفظ وضعیت فعلی خود (نگهداری) و امکان رشد بدن (افزایش وزن) یا تولید تخم‌مرغ به مواد مغذی نیاز دارند. پرندگان به تأمین پایدار انرژی، پروتئین، اسیدهای آمینه ضروری، اسیدهای چرب ضروری، مواد معدنی، ویتامین‌ها و مهم‌تر از همه، آب نیاز دارند. طیور مواد مغذی مورد نیاز خود را از طریق هضم خوراک‌های طبیعی دریافت می‌کنند، اما مواد معدنی، ویتامین‌ها و برخی از اسیدهای آمینه ضروری (مانند لیزین، متیونین و تریپتوفان) اغلب به صورت مکمل مصنوعی ارائه می‌شوند.

انرژی

پرندگان می‌توانند از کربوهیدرات‌های ساده، چربی‌ها و پروتئین، انرژی مورد نیاز خود را دریافت کنند. آنها نمی‌توانند برخی از کربوهیدرات‌های پیچیده، همچون فیبر را هضم و استفاده کنند، بنابراین فرمولاسیون خوراک باید با استفاده از سیستمی مبتنی بر انرژی موجود انجام شود. انرژی متابولیسمی (ME) معیار مرسوم سنجش انرژی موجود در اجزای خوراک و نیازهای طیور است.

سطح انرژی، عامل اصلی تعیین‌کننده میزان مصرف خوراک طیور است. زمانی که سطح انرژی رژیم غذایی تغییر می‌کند، مصرف خوراک نیز تغییر خواهد کرد و میزان سایر مواد مغذی باید متناسب با آن تنظیم شود. به همین دلیل، سطح انرژی جیره غالباً به عنوان نقطه شروع فرمولاسیون خوراک‌ طیور استفاده می‌شود.

انواع طیور نیازهای متفاوتی از انرژی را دارند و کمبود انرژی می‌تواند بر عملکرد تولیدی آن‌ها اثر منفی بگذارد. برای تولید بالا، سویه‌های مدرن طیور معمولاً جیره‌هایی با انرژی نسبتاً بالا دریافت می‌کنند.

پروتئین و اسیدهای آمینه

عملکرد اصلی پروتئین در خوراک طیور، تأمین اسیدهای آمینه برای نگهداری و رشد ماهیچه (گوشت) و سنتز پروتئین تخم مرغ است. سنتز پروتئین ماهیچه و تخم‌مرغ نیاز به تأمین ۲۰ نوع اسید آمینه دارد که همه آن‌ها از نظر فیزیولوژیکی ضروری‌اند. ده عدد از آن‌ها اصلاً در بدن ساخته نمی‌شوند یا در مقادیر ناچیز ساخته می‌شوند و باید از طریق جیره تأمین شوند و با عنوان اسیدهای آمینه ضروری شناخته می‌شوند. این اسیدهای آمینه عبارتند از: لیزین، متیونین، ترئونین، تریپتوفان، ایزولوسین، لوسین، هیستیدین، والین، فنیل‌آلانین و آرژنین.

طیور نیاز ضروری به پروتئین به صورت مستقیم ندارند اما به تأمین نیتروژن کافی برای ساخت اسیدهای آمینه غیرضروری نیاز است. این نشان می‌دهد که اسیدهای آمینه غیرضروری برای سنتز پروتئین بدن از نیتروژن موجود ساخته می‌شوند. تأمین مقادیر توصیه شده از پروتئین و اسیدهای آمینه ضروری برای برآورده کردن نیازهای فیزیولوژیکی پرندگان بسیار اهمیت دارد. نیازهای اسید آمینه طیور تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله سطح تولید، ژنوتیپ، سن، وضعیت سلامت و استرس محیطی قرار دارد؛ برای مثال، مرغ‌های تخم‌گذار با قابلیت تولید بالا به سطح لیزین بالاتری نسبت به مرغ‌هایی که گوشت تولید می‌کنند، نیاز دارند. به طور کلی، هرگونه تغییر در الگوی نیازهای اسید آمینه معمولاً نسبت به پروتئین خام جیره تعیین می‌گردد.

چربی‌ها و اسیدهای چرب 

به خاطر انرژی بالاتر چربی نسبت به کربوهیدرات و پروتئین، جیره‌های طیور اغلب حاوی چربی‌هایی هستند که غلظت انرژی جیره را افزایش می‌دهند. چربی حدود ۳ تا ۵ درصد جیره‌ها را تشکیل می‌دهد. از دیگر مزیت‌های افزودن چربی افزایش خوش‌خوراکی آن است. معمولاً طیور نیاز خاصی به مصرف چربی به‌عنوان منبع انرژی ندارند، اما نیاز به اسید لینولئیک به عنوان اسید چرب ضروری، اثبات شده است.

مواد معدنی 

مواد معدنی برای تشکیل اسکلت، سلامت عمومی، انجام فعالیت‌های متابولیکی و حفظ تعادل اسید و باز بدن ضروری هستند. کلسیم و فسفر فراوان‌ترین عناصر معدنی بدن‌اند و با سدیم، پتاسیم، کلر، سولفور و منیزیم، به عنوان مواد معدنی اصلی شناخته می‌شوند.

کلسیم و فسفر برای تشکیل و نگهداری ساختار اسکلتی و تولید پوسته تخم‌مرغ اهمیت زیادی دارند. به طور کلی حدود ۶۰ تا ۸۰ درصد از فسفر رژیمی در خوراک طیور باید به صورت فسفر غیر‌فیتاته (آزاد) باشد تا بیشترین جذب را در دستگاه گوارش داشته باشد.

مواد معدنی کم‌مقدار مانند مس، ید، آهن، منگنز، سلنیوم، روی و کبالت در واکنش‌های متابولیکی نقش دارند و مصرف آن‌ها حتی در مقادیر بسیار کم ضروری است.

ویتامین‌ها 

ویتامین‌ها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: ‌ 

ویتامین‌های A، E، D و K ویتامین های محلول در چربی‌اند.

ویتامین های مانند ویتامین‌های گروه B و ویتامین C محلول در آب هستند.

همه ویتامین‌ها، به جز ویتامین C ، باید از طریق رژیم غذایی تأمین شوند. ویتامین C به طور کلی به عنوان یک ماده ضروری تغذیه‌ای طبقه‌بندی نمی‌شود زیرا توسط بدن طیور ساخته می‌شود. با این حال، در شرایط تنش شدید مانند استرس گرمایی مصرف مکمل ویتامین C ممکن است مفید باشد.

آب 

آب مهم‌ترین، اما اغلب نادیده گرفته‌شده‌ترین ماده مغذی در تغذیه طیور است. نقش آب تقریباً در هر عملکرد فیزیولوژیکی بدن پرنده ضروری است. تأمین آب سالم برای موارد زیر اهمیت دارد:

• هضم خوراک: آب برای فرآیند شکستن خوراک ضروری است.
• جذب مواد مغذی: آب به انتقال مواد مغذی به سلول‌ها کمک می‌کند. 
• دفع مواد زائد: آب نقش حیاتی در دفع زائدات بدن دارد.
• تنظیم دمای بدن: آب به تنظیم دمای بدن کمک می‌کند.

آب حدود 80 درصد بدن طیور را تشکیل می‌دهد. برخلاف سایر حیوانات، طیور دائماً باید آب بنوشند و اگر برای مدت کوتاهی از آب محروم شوند، تولید و رشد آن‌ها به شدت آسیب خواهد دید. بنابراین آب باید همیشه در دسترس باشد. مقدار دریافت آب بیش از هر چیز با سن و وضعیت فیزیولوژیکی پرنده مرتبط است. در بیشتر شرایط، مصرف آب دو برابر مقدار خوراک تخمین زده می‌شود. دمای آب شرب طیور باید بین 10 تا 25 درجه سانتی‌گراد باشد؛ دماهای بالاتر از 30 درجه مصرف آب را کاهش می‌دهند.

کیفیت آب بسیار مهم است. آب کم کیفیت می‌تواند منجر به کاهش تولید، آسیب‌های اقتصادی برای صنعت و گسترش بیماری‌ها شود. آب، محیطی ایده‌آل برای انتقال آلودگی‌هایی از جمله مواد شیمیایی، معدنی و تکثیر میکروارگانیسم‌های مضر است. کیفیت نامناسب آب معمولاً در مناطق خشک و نیمه‌خشک که دسترسی به منابع آب محدود است، مشکل‌ساز می‌شود. به طور خاص، آب زیرزمینی در این مناطق ممکن است حاوی سطوح بالای نمک باشد. آب آشامیدنی حاوی کمتر از 0.25 درصد نمک معمولاً برای طیور قابل تحمل است، اما سطوح بالاتر می‌تواند باعث مسمومیت شود. به همین دلیل آب یکی از فاکتورهای مهم تغذیه‌ای در پرورش طیور است.

می‌توانید ویدیوی مربوط به 5 روش پاکسازی بیوفیلم را در آرشیو مقالات وبسایت مطالعه فرمایید.

پیشرفت‌ها در تغذیه طیور   

تحقیقات تغذیه‌ای در حوزه طیور عمدتاً بر شناسایی موانع جذب و استفاده مؤثر از مواد مغذی و همچنین راهکارهای بهینه کردن مصرف خوراک متمرکز شده‌اند. اگرچه جوجه‌های گوشتی و مرغ‌های تخمگذار در تبدیل خوراک به محصولات غذایی (گوشت یا تخم‌مرغ) بسیار کارآمد هستند، با این وجود، مقدار قابل توجهی از مواد مغذی غیرقابل استفاده دفع می‌شود! به عنوان مثال، در فضله جوجه‌های گوشتیْ حدود ۳۰ درصد از ماده خشک مصرفی، ۲۵ درصد از انرژی ناخالص، ۵۰ درصد از نیتروژن و ۵۵ درصد از فسفر مصرف شده، دفع می‌شود. بنابراین هنوز جای زیادی برای بهبود بازدهی ضریب تبدیل خوراک به محصولات نهایی وجود دارد.

در سال‌های اخیر، تحقیقات تغذیه طیور بر دو محور اصلی متمرکز شده‌اند:

1- درک بهتر از سوخت‌وساز مواد مغذی و نیازهای غذایی طیور

2- تعیین میزان تأمین و دسترسی مواد مغذی در جیره و همچنین تدوین فرمول‌های جیره‌ای مقرون به صرفه و متناسب با نیاز تغذیه‌ای واقعی طیور

تعیین نیازهای تغذیه‌ای

تعیین نیازهای تغذیه‌ای کاری چالش‌برانگیز است زیرا تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد و مدام در حال تغییر است. عوامل موثر بر نیازهای تغذیه‌ای به دو گروه تقسیم می‌شوند:

1-عوامل مرتبط با پرنده: مانند ژنتیک، سن، نوع و مرحله تولید

2-عوامل خارجی: مانند استرس، محیط و شرایط نگهداری

فرآوری خوراک طیور

امروزه، بعد از آسیاب و مخلوط کردن مواد اولیه، اغلب خوراک طیور نیاز به پردازش اضافی دارد که شامل حرارت‌دهی، پرس، گرد کردن و پلت‌سازی است. عمده خوراک مصرفی در پرورش طیور به صورت پلت یا خوراک خرد شده (کرامبل) ارائه می‌شود که این کار باعث بهبود بازدهی مصرف خوراک و افزایش رشد می‌گردد. این پیشرفت‌ها باعث کاهش اتلاف غذا، افزایش ارزش غذایی، کاهش زمان و انرژی صرف شده برای خوردن و نابودی پاتوژن‌ها می‌شود. به همین دلیل استفاده از خوراک پلت یا دان آماده تأثیر زیادی در افزایش بهره‌وری صنعت طیور داشته است.

طول دوره رشد برای جوجه‌های گوشتی در عمل می‌تواند از چهار تا ده هفته متغیر باشد، که این بستگی به نیازهای بازار محلی دارد. با در نظر گرفتن تغییرات در نیازهای تغذیه‌ای که پویاتر از این توصیه‌های کلی است، صنعت طیور تجاری به طور فزاینده‌ای از سیستم‌های تغذیه مرحله‌ای برای به حداکثر رساندن عملکرد و افزایش حاشیه سود استفاده می‌کند. برنامه‌های تولیدی معمولاً شامل چهار تا پنج خوراک در یک چرخه تولید پنج تا هفت هفته‌ای هستند، مانند پیش‌آغازین، آغازین، دان رشد و دان پایانی‌.

می‌توانید با انواع دان آماده مرغ گوشتی و شکل فیزیکی آن در صفحه محصولات وبسایت آشنا شوید.

مواد اصلی مورد استفاده در فرمولاسیون خوراک طیور

از کل هزینه خوراک، حدود ۹۵ درصد برای تأمین انرژی و پروتئین، حدود ۳ تا ۴ درصد برای مواد معدنی اصلی، عناصر کمیاب و ویتامین‌ها و ۱ تا ۲ درصد برای افزودنی‌های خوراک استفاده می‌شود.

منابع تأمین جیره‌های طیور

منابع انرژی جزء اصلی جیره‌های طیور را تشکیل می‌دهند و منابع پروتئین گیاهی و پروتئین حیوانی بعد از آن قرار می‌گیرند. در سطح جهانی، ذرت رایج‌ترین منبع انرژی شناخته می‌شود، در حالی که کنجاله سویا یک منبع پروتئین گیاهی متداول است. غلات دیگر مانند گندم و منابع پروتئین گیاهی مانند کلزا و کنجاله آفتابگردان نیز در برخی مناطق جهان استفاده می‌شوند. مهم‌ترین منابع پروتئین حیوانی شامل پودر ماهی و پودر گوشت و استخوان است. 

منبع اصلی انرژی خوراک طیور

منبع اصلی انرژی مورد استفاده در خوراک طیور در سطح جهانی ذرت است. ذرت سرشار از نشاسته است، قابلیت هضم بالایی برای طیور دارد، منبع انرژی با تراکم بالا محسوب می‌شود و هیچ‌گونه عوامل ضدتغذیه‌ای ندارد و این عوامل ذرت را به یک منبع مهم برای تأمین انرژی در خوراک طیور تبدیل کرده است.

پروتئین جیره طیور

پروتئین به‌عنوان اصلی‌ترین ماده در بافت‌های بدن جانداران نقش مهمی در رشد جوجه‌ها دارد و گران‌ترین ماده مغذی در رژیم غذایی جوجه‌های گوشتی محسوب می‌شود. یکی از اصول پذیرفته شده در تغذیه طیور این است که انرژی و عناصر غذایی ضروری در خوراک باید به صورت یکپارچه مورد توجه قرار گیرند. برای حصول حداکثر بهره‌وری از انرژی، پروتئین و سایر مواد مغذی، حفظ تناسب صحیح این مواد برای رشد بهینه جوجه‌ها و کاهش مصرف بی‌رویه مواد غذایی حیاتی ضروری است. از آنجایی که روزهای ابتدایی پس از تولد بخش بزرگی از طول عمر جوجه گوشتی را تشکیل می‌دهد، بسیار مهم است که پرنده در همان ابتدا شرایط خوبی برای رشد داشته باشد و خوراک سالم یکی از این شرایط است.

منابع اصلی پروتئین گیاهی 

پس از مواد اولیه تأمین‌کننده انرژی، مکمل‌های پروتئینی بزرگ‌ترین جزء خوراک طیور را تشکیل می‌دهند. منابع پروتئین گیاهی بخش عمده‌ای از نیازهای پروتئین غذایی را تأمین می‌کنند. مهم‌ترین منبع پروتئین گیاهی که به طور متداول برای خوراک طیور استفاده می‌شود، کنجاله سویا است که به عنوان منبع ترجیحی پروتئین برای تغذیه طیور شناخته می‌شود.

کنجاله سویا حاوی ۴۰ تا ۴۸ درصد پروتئین خام است که بسته به مقدار پوست حذف‌شده و روش استخراج روغن متفاوت است. پروتئین سویا نسبت به سایر کنجاله‌های روغنی دارای تعادل خوبی از اسیدهای آمینه ضروری است که می‌توانند اکثر نیازهای جیره‌های غذایی مبتنی بر غلات را تأمین کنند. دسترسی به اسیدهای آمینه در کنجاله سویا بیشتر از سایر کنجاله‌ها است، همچنین محتوای انرژی قابل ‌متابولیزه آن نیز به طور قابل‌توجهی بیشتر است.

کنجاله سویا خام حاوی عوامل ضدتغذیه‌ای از جمله بازدارنده‌های پروتئاز است که می‌توانند هضم پروتئین را کاهش داده و عملکرد پرنده را مختل کنند. با این حال، این بازدارنده‌ها طی فرآیند حرارت‌دهی از بین می‌روند. کنجاله سویا که به‌درستی فرآوری‌شده است منبع عالی پروتئین برای همه طیور است و هیچ محدودیتی در استفاده از آن وجود ندارد.

منابع اصلی پروتئین حیوانی 

پودر ماهی و پودر گوشت و استخوان جزء منابع پروتئین حیوانی هستند که به طور گسترده در جیره‌های طیور استفاده می‌شوند. اما باید در استفاده از آن‌ها دقت کرد و از منابع با کیفیت و مطمئن تأمین نمود تا از بروز مشکلات برای طیور پیشگیری گردد. در کشور ما استفاده از پودر گوشت برای تولید خوراک طیور رایج نیست و از آن اغلب در تغذیه آبزیان استفاده می‌شود.

مکمل‌ها و افزودنی‌های خوراک طیور

هدف اصلی از فرمولاسیون خوراک، تهیه‌ی یک جیره‌ی متعادل است که مقادیر مناسبی از مواد مغذی زیستی مورد نیاز طیور را تأمین کند. علاوه بر تأمین انرژی و پروتئین، فرمولاسیون‌ها باید مواد معدنی، ویتامین‌ها و آمینواسیدهای خاصی را نیز شامل شوند. این مکمل‌ها به تمام جیره‌ها اضافه می‌شوند زیرا برای حفظ سلامت و عملکرد بهتر ضروری هستند. فرمولاسیون‌ خوراک همچنین شامل طیف گسترده‌ای از افزودنی‌های غیرمغذی هستند که ممکن است ضروری نباشند، اما اثرات مهمی بر عملکرد و سلامت طیور دارند.

بزرگ‌ترین مسئله در انتخاب افزودنی‌ها، کارایی آن‌هاست. مکمل‌ها و افزودنی‌های خوراک در مقادیر بسیار کم استفاده می‌شوند و مهم است که این مواد به دقت با مواد اصلی جیره ترکیب شده و به طور یکنواخت توزیع شوند.

مکمل‌های تغذیه‌ای در فرمولاسیون خوراک طیور

مکمل‌های معدنی

مواد معدنی اصلی

طیور به مقادیر نسبتاً زیادی از مواد معدنی مانند کلسیم، فسفر و سدیم نیاز دارند. کلسیم و فسفر برای رشد طبیعی استخوان و شکل‌گیری اسکلت ضروری هستند. همچنین طیور تخمگذار به مقادیر بسیار بالاتری از کلسیم نیاز دارند، زیرا کلسیم برای تخم‌گذاری و تشکیل پوسته‌ی تخم مصرف می‌شود. مکمل‌های کلسیم مورد استفاده در تغذیه‌ طیور، معمولاً سنگ آهک خرد شده، پوسته‌ی صدف یا آرد پوسته‌ی صدف هستند.

برای برآورده کردن نیازهای فسفر طیور، جیره‌ها باید با منابع معدنی فسفر غیرآلی فرموله شوند. فسفرهای معدنی غیرآلی مورد استفاده در خوراک طیور شامل دی‌کلسیم فسفات، مونو‌فسفات، راک فسفات، فسفات دفلوئورینه شده و تری‌کلسیم فسفات هستند که همگی سدیم و کلسیم را تأمین می‌کنند. لازم است که منابع فسفات معدنی از منابع مطمئن و بدون فلورین تهیه شوند، زیرا مقادیر بالای فلورین می‌تواند آثار منفی بر عملکرد طیور داشته باشد.

پیشرفت‌های جدید در مکمل فسفر

یکی از تحولات جدید در فرمولاسیون خوراک، استفاده از آنزیم‌های فیتاز است که هضم و استفاده از فسفر موجود در اسید فیتیک را بهبود می‌بخشند. استفاده از این آنزیم‌ها دسترسی فسفر از منابع گیاهی را افزایش و نیاز به فسفر غیرآلی در جیره را کاهش می‌دهد. این آنزیم‌ها به عنوان افزودنی‌های غیرمغذی در نظر گرفته می‌شوند.

مکمل نمک و جوش شیرین

نمک به عنوان منبع مهم سدیم و یک محرک اشتها به تمام جیره‌ها اضافه می‌شود. سطح نمک مصرفی در خوراک طیور معمولاً بین ۰.۲ تا ۰.۴ درصد است. مصرف بیش از حد نمک منجر به افزایش مصرف آب می‌شود و باعث دفع بیش از حد مدفوع می‌گردد.

اکثر فرمولاسیون‌ها همچنین دارای ۰.۲ تا ۰.۳ درصد بی‌کربنات سدیم (جوش شیرین) به عنوان افزودنی هستند. این ماده به ویژه در مناطق گرم مهم است، زیرا دمای بالا باعث می‌شود طیور برای تنظیم حرارت به سرعت تنفس کنند و مقادیر زیاد دی‌اکسید کربن دفع شود؛ این امر ممکن است باعث کاهش کیفیت پوسته تخم‌مرغ شود. تحت این شرایط، جایگزینی بخشی از نمک مکمل با بی‌کربنات سدیم توصیه می‌شود.

مواد معدنی کم‌مصرف

عناصر معدنی کم‌مصرف مانند روی، مس، آهن، منگنز، کبالت و سلنیوم به مقادیر بسیار کم (حدود ۰.۰۱ درصد) در جیره نیاز دارند. این عناصر معدنی معمولاً در فرمولاسیون جیره توسط کارخانجات خوراک و یا کنسانتره‌های طیور اضافه می‌شوند.

مکمل‌های ویتامین

تمام ویتامین‌ها به جز ویتامین C باید در خوراک طیور تامین شوند. میزان مورد نیاز انواع ویتامین‌ها بسیار کم است و معمولاً به شکل پرمیکس‌های ویتامینی از منابع تجاری قابل خریداری هستند. اگرچه پرمیکس‌های ویتامینی فقط ۰.۰۵ درصد جیره را شامل می‌شوند، اما اثرات بسیار مهمی بر عملکرد طیور دارند.

مکمل‌های آمینواسید

امروزه شکل‌هایی از آمینو‌اسید مانند متیونین، لیزین، ترئونین و تریپتوفان به صورت تجاری در دسترس هستند. افزودن این آمینواسیدها به جیره طیور باعث تعادل در نسبت آمینواسیدها شده و نقش بسیار مهمی در بهبود استفاده پروتئین در تغذیه طیور ایفا می‌کند.

 افزودنی‌های غیرمغذی که معمولاً در فرمولاسیون خوراک طیور استفاده می‌شوند:

• آنزیم‌ها
• آنتی‌بیوتیک‌ها
• کوکسیدیواستات‌ها
• آنتی‌اکسیدان‌ها
• ضد قارچ‌ها
• جایگزین‌های آنتی‌بیوتیک
• پروبیوتیک‌ها
• پری‌بیوتیک‌ها
• اسیدهای آلی
• گیاهان دارویی
• پروتئین‌ها/پپتیدهای آنتی‌میکروبیال

دو پیشرفت اخیر در استفاده از این افزودنی‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد: 

هدف اول، افزایش استفاده از آنزیم‌ها برای بهبود استفاده از مواد مغذی خام و کاهش هزینه‌های خوراک است. پیشرفت‌ها در بازده خوراک معمولاً یکی از مکانیزم‌های زیر را دنبال می‌کند:

• تجزیه پیوندهای خاص در مواد اولیه، که آنزیم‌های طبیعی پرنده به طور معمول نمی‌توانند آن‌ها را هضم کنند (مانند هیدرولیز دیواره سلولی غلات)
• تجزیه ترکیبات ضدتغذیه‌ای که دسترسی به مواد مغذی را محدود می‌کنند
• افزایش قابلیت دسترسی مواد مغذی درون‌سلولی
• بهبود ظرفیت کلی آنزیم‌های درونی پرنده برای هضم مواد خوراکی

هدف دوم کاهش استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های افزوده‌شده به خوراک است. در بعضی کشورها، مصرف آنتی‌بیوتیک‌های غیرخوراکی برای طیور ممنوع یا محدود شده است. سال‌هاست آنتی‌بیوتیک‌ها به رژیم پرندگان افزوده شده تا از بیماری‌های عفونی و بیماری‌های تحت بالینی جلوگیری و رشد را بهبود بخشند. حذف این افزودنی‌ها پیامدهای مهمی برای صنعت طیور داشته و پژوهش بیشتری را برای یافتن جایگزین‌های مؤثر و ایمن‌تر تشویق کرده است.

گردآوری: دکتر محمدرضا قهرمانیان
بازبینی و طراحی بصری: مهندس رضا یزدی