آسپرژیلوس، پنومونی جوجه کشی یا پنومونی قارچی

پنومونی قارچی یا پنومونی جوجه کشی که با نام آسپرژیلوزیس (Aspergillosis) نیز شناخته می‌شود یک بیماری با منشأ قارچی است. آسپرژیلوس فومیگاتوس و آسپرژیلوس فلاووس از عوامل اصلی ایجاد کننده بیماری پنومونی جوجه‌ کشی به شمار می‌روند. اسپورهای آسپرژیلوس‌های مزبور همه جا حضور دارند و به این علت توانایی گسترده‌ای در آلوده کردن مواد خوراکی، بستر و هوای مرغداری را دارند.

عوامل ایجاد کننده بیماری پنومونی قارچی

 قارچ‌های آسپرژیلوس از جمله آسپرژیلوس فلاووس و آسپرژیلوس فومیگاتوس توانایی تولید سموم قارچی یا مایکوتوکسین‌ها را دارند. این توکسین‌ها می‌توانند باعث بروز جراحات سیستم عصبی مرکزی در جوجه‌ها  بشوند، بنابراین احتمالا به هنگام آلودگی جوجه با این قارچ‌ها ممکن است علایم عصبی همچون انحراف گردن مشاهده شود.

 همچنین توکسین‌های تولیدی توسط آسپرژیلوس فومیگاتوس مثل گلیوتوکسین می‌تواند باعث تضعیف سیستم ایمنی و مسمومیت در حد سلولی شود. همچنین آسپرژیلوس‌ها می‌توانند یک ماده حساسیت زا تولید کنند که باعث ایجاد آلرژی در طیور ‌می‌گردد.

اشکال بیماری آسپرژیلوس

آسپرژیلوس طیور می‌تواند به اشکال حاد و مزمن ‌باشد. آسپرژیلوس حاد معمولا پرندگان جوان را درگیر می‌کند و با شیوع بالایی همراه است ولی آسپرژیلوس مزمن در پرندگان بالغ و به خصوص بوقلمون‌های مادر و پرندگان در قفس مشاهده می‌شود. آسپرژیلوس مزمن شیوع کمتری دارد اما در صورتیکه آسپرژیلوس، گله‌های تجاری و طیور بالغ را درگیر کند می‌تواند باعث خسارات زیادی شود.

عوامل تسریع کننده بیماری

بستر آلوده و خوراک کپک زده می‌تواند حاوی مقادیر بسیار بالایی از قارچ آسپرژیلوس باشد، بنابراین مدیریت نامناسب بستر و استفاده از خوراک یا دان قارچ زده می‌تواند گله را درگیر این بیماری کند. بنابراین تنش سرمایی، آمونیاک بالا، گرد و خاک محیط و تورم ملتحمه که در اثر واکسن نیوکاسل ایجاد می‌شود، از عوامل افزایش دهنده بروز و شدت عفونت با این قارچ است.

آسپرژیلوس عمدتا به معنای درگیری ریه می‌باشد اما قارچ‌های مولد این بیماری می‌تواند چشم، استخوان، سیستم عصبی مرکزی و حتی استخوان را نیز درگیر کند.

انتشار یا ابتلا به بیماری آسپرژیلوس

اولین عامل خطر برای ابتلا به این بیماری مدیریت نامناسب جوجه کشی است، گرد و خاک آلوده یا سایر تجهیزات آلوده می‌تواند منجر به عفونت در هچری شوند. به طوری که ممکن است قارچ در طول جوجه کشی از طریق پوسته به داخل تخم مرغ نفوذ کند به طوری که بهترین مکان برای رشد قارچ زرده تخم مرغ می‌باشد ولی قارچ ها معمولا در داخل کیسه هوایی تخم مرغ رشد کرده و هرگز سبب مرگ جنین پرنده تا قبل از تفریخ نمی‌شود و متاسفانه هنگامی که جنین در روزهای آخر انکوباسیون کیسه هوایی را سوراخ می کند، تا از آن تنفس کند سبب ورود قارچ به ریه پرنده می‌شود.

 در چنینی شرایطی پرنده‌هایی که وارد سالن می‌شوند تا چند روز علایمی مانند تنفس با دهان باز را از خود نشان می‌دهند. همچنین آسپرژیلوس می‌تواند در اثر استنشاق هاگ‌های موجود در غذا یا بستر آلوده طیور را مبتلا کند.

روند بیماری زایی

اسپور قارچ‌های موجود در هوا در ملتحمه چشم، بینی، نای و کیسه‌های هوایی جمع می‌شوند و با ایجاد و توسعه ندولها، قارچ در داخل آنها رشد می‌کند. گاهی در پرندگانی که به شکل مزمن مبتلا هستند، در نای و سیرنکس (عضوی که صدای پرنده را تولید می‌کند) دچار اختلال تنفسی شدید می‌شوند. پس از استنشاق، هاگ‌ها از طریق جریان خون منتشر شده و جراحات در مغز، پریکارد، مغز استخوان، کلیه‌ها و سایر بافت‌های نرم ایجاد می‌کنند.

نشانه‌های بالینی

در جوجه‌های آلوده شده در جوجه کشی، در 3-5  روز اول زندگی دچار تنگی نفس و افزایش تنفس می‌شوند. تنفس با دهان باز انجام می‌شود، معمولا صداهای تنفسی (خرخر و رال تنفسی) وجود ندارد. در صورت زنده ماندن رشد کافی ندارند، بی حال، دچار خواب آلودگی ، بی اشتهایی، لاغری، تشنگی، تورم چشم یا کوری ، پیچش گردن و سایر اختلالات دستگاه عصبی مرکزی هستند.

آثار کالبد گشایی

وجود ندولها در چشم، مجاری بینی و کیسه‌های هوایی به صورت پلاک‌های سفید یا ندولهای سفید که مرکز ندولها نکروزه شده است. گاهی ریه‌ها به رنگ زرد متمایل به  خاکستری هستند و ممکن است ماده التهابی پنیر مانند در سیرنکس حضور داشته باشد.

درمان

درمان برای آسپرژیلوس وجود ندارد، اگر چه در پستانداران از داروهای خاصی استفاده می‌شود ولی در طیور اقتصادی نیست و بهترین راه پیشگیری است!

پیشگیری از بیماری آسپرژیلوس

کاهش رویارویی با قارچ و عوامل مستعد کننده، خودداری از مصرف دان و خودداری استفاده از بستر کپک زده، حذف خوراک کپک زده و تمیز کردن انبار و مخزن دان و حذف بستر قدیمی، جمع آوری و ذخیره تخم مرغ قابل جوجه کشی در محل‌های بدون گرد و غبار، تمیز و ضدعفونی کردن وسایل جوجه کشی و لوله‌های هوا، نظافت و ضد عفونی سالن و وسایل پرورش، تمیز و ضد عفونی کردن روزانه دانخوری‌ها و آبخوری‌ها، افزایش حجم تهویه سالن برای کنترل آسپرژیلوس که باعث کاهش قارچ در هوا می‌شود و تهویه طبیعی که نسبت به تهویه مکانیکی مناسب تر است. در مواقع شیوع از محلول 1 به 2000 سولفات مس برای شستشوی آبخوری‌ها جهت پیشگیری از انتشار استفاده می‌شود.

نویسندگان:

دکتر امید خسروی‌فر – دکترای تخصصی تغذیه طیور

مهندس سعید ایمانپور – کارشناس ارشد تغذیه طیور

منابع :

کتاب جامع بیماری‌های طیور ( دکتر مصطفی حبیبی و همکاران)

راهنمای بیماری‌های طیور ( دکتر بزرگمهری فرد و همکاران)