عوامل مؤثر بر ضریب تبدیل خوراک در مرغ گوشتی

ضریب تبدیل چیست؟

نسبت ضریب تبدیل خوراک معیاری است برای ارزیابی چگونگی عملکرد خوب یک گله که میزان مصرف خوراک به وزن زنده را ارائه می‌کند و شاخصی از عملکرد مدیریت ارائه می‌دهد. خوراک حدود 70 درصد از کل هزینه تولید در تولید طیور را به خود اختصاص می‌دهد، از این رو ضریب تبدیل خوراک اهمیت اقتصادی قابل توجهی برای مرغدار دارد.

هر چیزی اعم از برنامه ریزی درست و مدیریت صحیح که بر وزن زنده، مصرف خوراک یا اتلاف خوراک مؤثر باشد در ضریب تبدیل نهایی  تأثیر گذار خواهد بود. شیوه‌های مدیریت خوب در طول دوره رشد نقش کلیدی در اخذ ضریب تبدیل مناسب دارند.

نسبت تبدیل خوراک به سادگی به عنوان رابطه ریاضی بین خوراک مصرفی پرنده و وزنی که با مصرف خوراک به دست می‌آورد، تعریف می‌شود. نسبت تبدیل خوراک معیاری برای تعیین بهره وری و کارایی یک حیوان است.

فرآیندهای بیولوژیکی زیربنایی پیچیده هستند و تحت تأثیر عوامل مختلفی مانند آب و هوا، خواص خوراک، فلور روده و استعداد ژنتیکی فردی قرار دارند. اگر جوجه‌ها به خوبی مدیریت شوند، به طور مداوم کارایی بالایی خواهند داشت. کلید دستیابی به یک ضریب تبدیل خوب این است که بتوانیم عوامل اساسی را بیابیم که می‌توانند بر عملکرد تأثیر بگذارند و روش‌های مدیریتی را که می‌توانند به بهینه‌سازی ضریب تبدیل کمک کنند، به کار بگیریم.

نحوه محاسبه ضریب تبدیل خوراک

برای محاسبه ضریب تبدیل، مقدار خوراک مصرفی و وزن زنده پرنده باید مشخص باشد. فرمول محاسبه ضریب تبدیل  به صورت زیر است:

هرچه ضریب تبدیل خوراک کمتر باشد، حیوان در تبدیل خوراک به گوشت یا محصولات دیگر کارآمدتر است.

عوامل مؤثر بر ضریب تبدیل و نحوه بهبود آن

برنامه‌های مدیریتی

برنامه‌های مدیریتی پرورش مرغ گوشتی در سال های اخیر دستخوش پیشرفت‌های قابل توجهی شده است. این بخش از تولید با پیشرفت‌های فنی و بهبود در سیستم‌های تهویه، تأمین خوراک و آب، مدیریت بستر و گله، پیشگیری از بیماری، کارایی واکسیناسیون و پروتکل‌های پیشگیری از بیماری مرتبط است. به این ترتیب مدیریت گله تأثیر بسزایی در کاهش هزینه‌های تولید و کارآمدتر ساختن پرورش مرغ گوشتی دارد.

1-1- مدیریت دما

دما یک مقوله اصلی است که بر ضریب تبدیل خوراک تأثیر گذار خواهد بود. پرندگان حیواناتی خونگرم هستند آن‌ها بدون توجه به دمای محیط، دمای بدن خود را از نظر متابولیکی تنظیم و در نهایت تثبیت می‌کنند.

در دمای پایین‌تر جوجه‌ها غذای بیشتری برای کسب انرژی بیشتر مصرف می‌کنند این انرژی برای تولید گوشت مصرف نخواهد شد بلکه  در راستای حفظ دمای بدن خواهد بود. دمای مطلوب به جوجه‌ها این امکان را می‌دهد که به جای استفاده از انرژی مواد غذایی برای تنظیم دمای بدن، به منظور افزایش وزن استفاده کنند. می‌توانید مقاله مرتبط با اقدامات لازم در مرغداری در فصل سرما را مطالعه بفرمایید.

اگر دمای بدن جوجه‌ها بسیار بالا باشد، خوراک کمتری مصرف می‌کنند و آن را با کارایی کمتری تبدیل می‌کنند، زیرا مکانیسم خنک‌کننده بیولوژیکی آنها (هموستاز) در هوای گرم به انرژی نیاز دارد، درست مانند مکانیسم گرمایشی که در هوای بسیار سرد استفاده می‌کنند.

زمانی  که پرندگان غذا مصرف می‌کنند، دمای بدن بر اساس فرآیند متابولیکی که در طول هضم انجام می‌گیرد افزایش می‌یابد. به همین دلیل نباید در ساعات گرم روز به جوجه‌ها غذا داد. بهتر است صبح زود و هنگام غروب که دما معمولاً کمی خنک‌تر است، برنامه تغذیه‌ای اعمال شود انجام این امورات باعث بهبود ضریب تبدیل و همچنین کاهش محسوس در تلفات گله خواهد شد. بنابراین باید کنترل‌های لازم برای به دست آوردن دمای بهینه در فارم اعمال شود. می‌توانید مقاله مرتبط با استرس گرمایی را مطالعه بفرمایید.

1-2- مدیریت تهویه

تهویه نقش کلیدی در مصرف خوراک و ضریب تبدیل خوراک دارد. آلاینده‌های هوا مانند دی اکسید کربن، مونوکسید کربن و آمونیاک از جمله بر سطوح تنفسی، گوارشی و متابولیک طیور تأثیر گذارند. بنابراین، ضریب تبدیل خوراک می‌تواند تحت شرایط تهویه نامناسب تحت تأثیر قرار گیرد.

دما و تهویه بعنوان مکمل یکدیگر هستند. یک سالن با تهویه نامناسب می‌تواند محل تجمع زیادی از آمونیاک و سایر گازهای سمی باشد و تأثیر منفی سطح آمونیاک بیش از 25 ppm بر ضریب تبدیل در بسیاری از مطالعات نشان داده شده است.

نیازهای تهویه ممکن است بسته به تراکم گله، شرایط بستر، رطوبت و غیره متفاوت باشد. اگر بوی آمونیاک به استشمام می‌رسد، باید فوراً بستر تعویض گردد  و تهویه افزایش پیدا کند تا بوی آمونیاک از بین برود.

1-3- مدیریت کیفیت خوراک

کیفیت خوراکی که به حیوان داده می‌شود تأثیر زیادی بر ضریب تبدیل خوراک دارد. خوراک باید به درستی انبار شود تا از اکسید شدن، کپک زدگی و آلودگی جلوگیری گردد. سیستم تغذیه باید روزانه بررسی گردد تا از احتمال هدر رفتن خوراک ممانعت به عمل آید.

همچنین سطح خوراک را در داخل دانخوری‌ها تنظیم کنید تا جوجه‌های جوان جذب شوند، اما با رشد آن‌ها، باید سطح غذا را پایین بیاورید تا از اتلاف خوراک جلوگیری کنید. با رشد جوجه‌ها بایستی ارتفاع دانخوری‌ها افزایش پیدا کند تا دسترسی به دان راحت‌تر صورت گیرد.

تمیز نگه داشتن سیلوهای خوراک ضروری است. سیلوهای شسته نشده اغلب منجر به رشد کپک‌هایی می‌شود که مواد مغذی با ارزش غذا را مصرف می‌کنند و مایکوتوکسین تولید می‌کنند. خوراک کپک زده برای طیور سمی است. به خصوص در شرایط اقلیمی و شرجی رشد کپک بیشتر است، بنابراین باید مراقبت‌های لازم جهت جلوگیری از کپک زدگی صورت پذیرد. صاحبان مزارع باید سیلوها را به صورت دوره‌ای بازرسی کنند  تا از تمیز بودن آن‌ها مطمئن شوند بعد از انجام این امورات افزودن بایندر مایکوتوکسین و یک بازدارنده کپک کمک زیادی خواهد کرد تا از روند تصاعدی رشد کپک‌ها ممانعت بعمل آید.

1-4- مدیریت آب

آبی که به پرندگان داده می‌شود باید تمیز و تازه باشد. یک سیستم تأمین آب بسته معمولا ضریب تبدیل  را در مقایسه با سیستم  باز که درمعرض آلودگی  قرار دارد، بهبود می‌بخشد. آب سیستم‌های باز معمولاً دارای باکتری‌های متعددی است که باعث جذب ضعیف، اسهال و سایر بیماری‌ها در طیور می‌شود. تأمین آب تمیز در طیور منجر به اخذ ضریب تبدیل بهتر می‌شود.

همچنین تأمین فضای آشامیدنی کافی ضروری است. کاهش در مصرف آب و عدم تعادل در میزان آبخوری در طیور منجر به کاهش مصرف خوراک و افزایش ضریب تبدیل می‌شود. می‌توانید مقاله اهمیت آب در پرورش طیور را مطالفه فرمایید.

1-5- مدیریت برنامه تغذیه

غذا را می توان 3-5 بار در روز برای جوجه‌ها در نظر گرفت. بین زمان تغذیه باید فواصل زمانی وجود داشته باشد (مثل 2-3 ساعت). این امر به منظور هضم غذای موجود در محصول و افزایش اشتهای پرندگان برای گرفتن غذای جدید در زمان تغذیه بعدی است.

پرندگان معمولاً زمانی که دانخوری خالی است استراحت می‌کنند و ضریب تبدیل خوراک آنها بهبود پیدا می‌کند زیرا بدن در حالت استراحت است تا خوراک در بدن هضم و جذب شود.

1-6- مدیریت نور

پرندگان تحت نور ثابت تمایل به مصرف بیش از حد خوراک دارند که باعث افزایش سرعت عبور غذا می‌شود. با توجه به اینکه پرندگان با حداکثر پتانسیل ژنتیکی یا نزدیک به آن تغذیه می‌شوند، خوراک اضافی که طیور مصرف می‌کند زمان محدودی برای تعامل با آنزیم‌های گوارشی را دارد و در نتیجه قابلیت هضم غذا پایین می‌آید.

از این رو، یک برنامه نوری مناسب به پرندگان این اجازه را می‌دهد تا غذای خود را در هنگام استراحت به طور کامل هضم و جذب کنند که باعث بهبود کارایی تغذیه می‌شود و فرصت اتلاف انرژی از پرنده گرفته می‌شود. رعایت فضاهای دانخوری کافی برای همه طیور در اجرای برنامه نوری الزامی است تا بتوانند به طور همزمان تغذیه شوند.

سطوح مختلف نور در سالن نیز می‌تواند بر ضریب تبدیل جوجه‌ها، به ویژه نیمچه‌های گوشتی تأثیر گذار باشد. نور روشن، فعالیت پرندگان را تحریک می‌کند و همچنین به آنها کمک می‌کند تا غذا و آب را پیدا کنند.

1-7- مدیریت بیماری‌ها و دارو

سلامت پرنده بر ضریب تبدیل تأثیر گذار است، زیرا جوجه‌های بیمار به خوبی رشد نمی‌کنند. علائم اصلی بیماری باید زودتر مد نظر قرار گیرد تا  جوجه‌های بیمار به سرعت درمان شوند.

مرغداران گرامی از واکسن‌ها و داروها با دقت استفاده کنید زیرا واکسن‌های ناشی از تجویز نادرست می‌تواند بر افزایش وزن و ضریب تبدیل تأثیر گذار باشد.

1-8- مدیریت تنش و استرس

پس از تمدید یا تکرار دوره‌های استرس، پرندگان ضعیف و خسته می‌شوند؛ آنها اغلب تسلیم استرس شده و بدنبال آن شاهد افت تولید و افزایش ضریب تبدیل غذایی خواهیم بود. بنابراین کاهش هرگونه استرسی در گله باعث افزایش راندمان تولید و حصول نتایج ایده آل در طول دوره پرورش خواهد شد.

پرندگانی که در یک محیط خوب و آرام از آن‌ها مراقبت می‌شود در مقایسه با پرندگانی  که در یک محیط پر سر و صدا پرورش پیدا می‌کنند ضریب تبدیل مناسبی اخذ می‌کنند.

استرس بیش از حد باعث می‌شود جوجه‌ها انرژی بیشتری را صرف کنند و در نتیجه رشد و ضریب تبدیل خوراک تحت تأثیر قرار گیرد. هنگام انجام برخی امورات در سالن باید محتاط عمل کرد  تا از ایجاد صدای بلند ممانعت بعمل آید و سعی شود مزاحمتی برای طیور ایجاد نشود. فعالیت‌های غیرضروری باعث می‌شود جوجه‌ها انرژی را که باید برای افزایش وزن صرف می‌کردند، هدر دهند.

1-9- مدیریت کنترل بیماری‌ها

وضعیت سلامت طیور نیز نقش کلیدی در ضریب تبدیل خوراک دارد. پیشگیری از بیماری‌هایی که منطقه را تحت تأثیر قرار می‌دهند ضروری است، زیرا همه آنها بر ضریب تبدیل خوراک تأثیر می‌گذارند. فرآیندهای بیماری نیاز به انرژی دارند و باعث از بین رفتن مواد مغذی (الکترولیت ها، مواد معدنی، پروتئین‌ها) و افزایش هزینه‌های درمان و مرگ و میر می‌شوند.

2- ژنتیک و انتخاب سویه

برخی از جانوران این توانایی طبیعی را دارند که نسبت به سایر حیوانات از همان گونه، خروجی بیشتری از خوراک کمتر تولید کنند. مرغ‌های تخمگذار تجاری می‌توانند به مراتب بیشتر از نژادهای محلی تخم مرغ تولید کنند.

جوجه‌های گوشتی مدرن از نظر ژنتیکی اصلاح شده و توسعه یافته‌اند تا با سرعتی بسیار سریع و با استفاده از تمام مواد مغذی به طور مؤثر وزن اضافه کنند. از یک سو، بهبود در ژنتیک تأثیر قابل توجهی بر کارایی تولید جوجه‌های گوشتی داشته است.

این پیشرفت‌ها در صنعت طیور در لاین‌های ژنتیکی مرغ‌های گوشتی بسیار کارآمد شناسایی شده‌اند. بنابراین دانستن تأثیر ضریب تبدیل خوراک در این پرندگان و اینکه چه راهکارهایی برای بهبود آن اعمال می‌شود بسیار مهم است. انتخاب سویه مناسب جهت جوجه‌ریزی در واحدهای پرورشی حائز اهمیت بوده و در بهبود ضریب تبدیل غذایی یک عامل کلیدی محسوب می‌شود.

3-امنیت زیستی و اجرای برنامه واکسیناسیون

حفاظت از گله‌های طیور در برابر میکروارگانیسم‌های عامل بیماری بخش بسیار مهمی از فرآیند تولید تجاری طیور است. جمعیت بالای گله‌های بزرگ طیور تجاری شامل جوجه‌های گوشتی، لاین‌ها و سایر گونه‌های طیور در مناطق خاص، به طور قابل توجهی خطر بروز و انتقال بیماری‌ها را افزایش می‌دهد. بیوسکیوریتی (امنیت زیستی) یک برنامه بهداشتی دفاعی است که می‌تواند به عدم انتشار بیماری در فارم‌ها کمک کند.

واکسینه کردن طیور برای بیماری‌های واگیر، فراهم کردن بستری مناسب جهت جلوگیری از هر نوع تنش بیماری موجب بهبود راندمان تولید و ضریب تبدیل خوراک می‌گردد. هر مرغدار باید گله خود را برای بیماری‌های واگیر واکسینه کند.

اجرای برنامه واکسیناسیون، با نظر دامپزشک‌های متخصص منطقه‌ای اثر قابل توجهی بر یکنواختی گله و سرعت رشد و بهبود ضریب تبدیل خواهد داشت. در این رابطه توصیه می‌گردد مقاله مرتبط با امنیت زیستی در مرغداری مطالعه گردد.

4- سن کشتار

عامل دیگری که ضریب تبدیل را تعیین می‌کند، سن حیوانات مزرعه است. حیوانات جوان سریع‌تر از حیوانات بالغ رشد می‌کنند، بنابراین ضریب تبدیل کمتری دارند. حیوانات جوان به غذای غنی از پروتئین بسیار مغذی نیاز دارند. به عنوان مثال، یک جوجه گوشتی جوان به رژیم غذایی بیشتری نسبت به یک جوجه گوشتی بالغ نیاز دارد.

به همین دلیل است که حیوانات جوان ضریب تبدیل کمتری دارند. بنابراین پایین بودن سن کشتار جهت اخذ ضریب تبدیل ایده آل و تولید گوشت با کیفیت یکی از مواردی است که باید صاحبان مزارع و مرغداران آن‌ را مد نظر قرار دهند.

7- سلامت دستگاه گوارش

سلامت دستگاه گوارشی باعث می‌شود که در آن جوجه‌های گوشتی بیشترین مقدار مواد مغذی موجود در خوراک را جذب کنند و میزان دفع را کاهش دهند. این مورد شامل تعادل بهینه میکروارگانیسم‌های باقی مانده در دستگاه گوارش طیور و استفاده از افزودنی‌های غذایی برای بهبود فیزیولوژی گوارش است و رفاه روده در طیور را تضمین می‌کند.

میکروارگانیسم‌ها یک جامعه میکروبی پیچیده هستند که در هر پرنده یافت می‌شوند و بر سلامت، رشد و فیزیولوژی روده در راستای افزایش جذب مواد مغذی و کاهش ضریب تبدیل تأثیر می‌گذارند.

6- محیط پرورشی

برای دستیابی به بهترین ضریب تبدیل، فراهم کردن محیط مناسب برای دام بسیار مهم است. راحتی گله‌ها و دسترسی آنها به آب و خوراک باید در نظر گرفته شود. عدم توجه مناسب به این امر می‌تواند منجر به افزایش قابل توجهی در ضریب تبدیل شود. اکثر توصیه‌ها در رابطه با تراکم با هدف جلوگیری از ازدحام بیش از حد انجام شده است، زیرا در تراکم بالا، سرعت رشد به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد و طیور در تامین آب و غذا دچار تنش خواهند شد.

7- جوجه کشی

شرایط در طول فرآیند جوجه‌کشی بر روی نرخ رشد روده تأثیر گذار است. به عنوان مثال، گرمای بیش از حد در دستگاه جوجه کشی اثر مضر بر رشد روده و هضم و جذب مواد مغذی جنین خواهد داشت. همچنین می‌تواند رشد اولیه جوجه و ضریب تبدیل گله نهایی را دچار اختلال کند.

8- استفاده از تجهیزات مناسب

سرمایه‌گذاری روی تجهیزاتی که هدر رفت خوراک را به حداقل می‌رساند و استفاده از نوع مناسب خوراک این امکان را به پرورش دهنده می‌دهد تا از هدر رفتن خوراک جلوگیری کرده و در نتیجه به بهبود ضریب تبدیل کمک نماید. تجهیزات ناکافی می‌تواند منجر به هدر رفتن غذا شود که در نهایت بر ضریب تبدیل خوراک تأثیر گذار خواهد بود.

علاوه بر این، تمیز نگه داشتن دانخوری‌ها، قرار دادن آنها در فاصله صحیح و توزیع دانخوری با توجه به تعداد پرنده ضروری است. تعداد پرندگان برای استفاده از هر دانخوری نباید زیاد باشد.

آبخوری‌ها نباید خیلی نزدیک به دانخوری‌ها قرار گیرند، زیرا می‌تواند باعث فساد غذا شود. هنگام قرار دادن دانخوری و آبخوری باید فاصله صحیحی رعایت شود تا از عدم دسترسی هر کدام ممانعت به عمل آمده و باعث دسترسی آسان پرنده‌ به آن‌ها و در نتیجه بهبود در ضریب تبدیل غذایی شود.

نتیجه گیری

صنعت طیور برای کارآمدتر کردن تولید مرغ گوشتی پیشرفت‌های چشمگیری داشته است. این هدف به دنبال افزایش عرضه گوشت برای رویارویی با تقاضای فزاینده پروتئین حیوانی و در عین حال تلاش برای کاهش هزینه‌های تولید بوده است. برای این منظور، پیشرفت‌های قابل توجهی در مدیریت طیور، ژنتیک، خوراک و ضریب تبدیل خوراک حاصل شده است.

بنابراین ضریب تبدیل خوراک یکی از نکات مهم در پرورش طیور می‌باشد. این شاخص میزان خوراک مصرفی طیور برای افزایش وزن زنده آن‌ها را تعیین می‌کند. از این رو در پی آن بوده است که پرنده غذای کمتری مصرف کند و وزن بیشتری داشته باشد. این بهبود هزینه‌های تولید را کاهش می‌دهد، اثرات زیست محیطی را کاهش می‌دهد و به توسعه مرغداری کمک می‌کند.

گردآوری: دکتر قهرمانیان، متخصص تغذیه طیور

ویرایش: رضا یزدی