انواع خوراک طیور بر اساس اهداف پرورشی

شکل فیزیکی دان

شکل فیزیکی خوراک طیور یکی از عوامل کلیدی در مدیریت تغذیه است که می‌تواند بر مصرف خوراک، بازدهی تبدیل خوراک، سلامت گوارش و رفتار پرنده تأثیرگذار باشد. خوراک طیور عموماً به سه شکل اصلی عرضه می‌شود: مش (آردی)، کرامبل (خرد شده) و پلت (فشرده). هر یک از این اشکال دارای ویژگی‌ها، مزایا و معایب خاص خود هستند که مناسب بودن آن‌ها به نوع پرنده (گوشتی، تخم‌گذار، مادر) و مرحله رشد یا تولید آن بستگی دارد. انتخاب شکل مناسب خوراک بخشی ضروری از یک برنامه تغذیه‌ای هدفمند برای دستیابی به حداکثر پتانسیل پرندگان است.

شکل مناسب خوراک طیور در تغذیه جوجه‌های گوشتی

هدف اصلی در پرورش جوجه‌های گوشتی، دستیابی به حداکثر نرخ رشد در کوتاه‌ترین زمان ممکن و با بهترین ضریب تبدیل خوراک (FCR) است. شکل فیزیکی خوراک در دستیابی به این اهداف نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند، به‌ویژه در مراحل اولیه رشد که توسعه سیستم گوارشی و مصرف اولیه خوراک تعیین‌کننده است.

اشکال رایج خوراک برای جوجه‌های گوشتی

1. مش (Mash): خوراک کاملاً آسیاب شده با بافت آردی.
2. کرامبل (Crumble): پلت‌های خرد شده به ذرات کوچکتر و نسبتاً یکنواخت.
3. پلت (Pellet): ذرات خوراک مش که تحت فشار و حرارت به شکل استوانه‌های متراکم درآمده‌اند.

مناسب‌ترین شکل خوراک طیور بر اساس مرحله رشد

• مرحله پیش آغازین و آغازین(Prestarter, Starter):

  در روزهای اولیه زندگی، جوجه‌های گوشتی بسیار جوان هستند، دستگاه گوارش و منقار آن‌ها کوچک است و نیاز دارند به سرعت یاد بگیرند که چگونه خوراک مصرف کنند و خوراک دریافتی را به سرعت هضم و جذب نمایند. خوراک مش به دلیل بافت ریز خود، ممکن است منجر به چسبیدن به منقار (پاستی بیک)، افزایش ضایعات به دلیل پاشش و کاهش مصرف خوراک به دلیل غبارآلود بودن شود. از طرف دیگر، پلت‌ها معمولاً برای جوجه‌های بسیار جوان بزرگ هستند و مصرف آن‌ها دشوار است. بنابراین، کرامبل به عنوان شکل ایده‌آل برای مرحله پیش آغازین شناخته می‌شود. کرامبل در مقایسه با مش، غبار کمتری دارد، مواد مغذی در آن کمتر از هم جدا می‌شوند (یکنواختی دریافت مواد مغذی بیشتر است)، و اندازه ذرات آن برای منقار کوچک جوجه‌ها مناسب است. مصرف کرامبل در مرحله اولیه منجر به افزایش مصرف خوراک، رشد سریعتر اولیه و بهبود ضریب تبدیل در مقایسه با مش می‌شود. کرامبل‌های مرحله پیش آغازین باید دارای اندازه مناسب (نه خیلی ریز و نه خیلی درشت) باشند تا حداکثر مصرف را تسهیل کنند. پس از سپری شدن روزهای اولیه پرورش می‌توان جوجه‌ها را به آرامی و با ترکیبی از دان کرامبل و پلت به مصرف خوراک بصورت پلت عادت داد تا در مرحله آغازین بصورت کامل با دان آماده بصورت پلت در اندازه کوچک تغذیه شوند. کارشناسان پشتیبانی فنی مهردانه می‌توانند برای شما بصورت اختصاصی مشاوره دهند.

• مرحله رشد (Grower) و پایانی (Finisher)

  با رشد جوجه‌ها (پس از سه هفته) و بزرگتر شدن آن‌ها، قابلیت مصرف پلت‌ افزایش می‌یابد. در این مراحل  پلت به طور کلی شکل ترجیحی خوراک است و منجر به بهترین عملکرد در جوجه‌های گوشتی می‌شود.

دلایل برتری پلت در مرحله رشد و پایانی جوجه گوشتی

• کاهش جداسازی مواد: تمامی مواد مغذی در هر پلت فشرده شده‌اند، بنابراین پرنده با مصرف هر پلت، ترکیب کاملی از مواد مغذی را دریافت می‌کند و مشکل انتخاب‌گری (ترجیح دادن ذرات خاص) که در مش رخ می‌دهد، به حداقل می‌رسد.
• کاهش ضایعات خوراک طیور: شکل متراکم پلت کمتر پاشیده شده و به هدر می‌رود.
• افزایش مصرف خوراک: پرندگان با صرف زمان و انرژی کمتر برای خوردن پلت در مقایسه با مش، می‌توانند مقدار بیشتری خوراک مصرف کنند.
• بهبود قابلیت هضم: فرآیند پلت‌سازی (حرارت و فشار) می‌تواند قابلیت هضم برخی مواد مغذی مانند نشاسته را بهبود بخشد.
• بهبود ضریب تبدیل خوراک: مجموع این عوامل منجر به بهبود قابل توجه در ضریب تبدیل خوراک طیور می‌شود، به این معنی که پرنده با مصرف مقدار کمتری خوراک، وزن بیشتری اضافه می‌کند که از نظر اقتصادی بسیار مهم است.

اندازه و کیفیت پلت (سختی، درصد ذرات ریز در کیسه/سیستم خوراکدهی) در این مراحل نیز اهمیت دارد. پلت‌های خیلی ریز یا خیلی سفت ممکن است مصرف را تحت تأثیر قرار دهند. هدف، استفاده از پلتی با اندازه مناسب برای پرنده و با حداقل میزان ذرات ریز است.

خلاصه برای جوجه‌های گوشتی

برنامه تغذیه جوجه‌های گوشتی معمولاً با کرامبل در مرحله پیش آغازین شروع شده و سپس به پلت در مراحل بعدی  تغییر می‌یابد. این تغییر شکل خوراک، مصرف اولیه خوراک را افزایش داده و در مراحل بعدی رشد سریع، یکنواختی گله و بهبود ضریب تبدیل خوراک را تضمین می‌کند. خوراک مش به ندرت به عنوان تنها شکل خوراک برای کل دوره پرورش جوجه گوشتی مورد استفاده قرار می‌گیرد، مگر در شرایط خاص یا سیستم‌های مدیریتی متفاوت.

شکل مناسب خوراک در تغذیه مرغ‌های تخمگذار تجاری

هدف اصلی در پرورش مرغ‌های تخمگذار، دستیابی به تولید پایدار و طولانی‌مدت تخم‌مرغ با کیفیت پوسته مطلوب و حفظ سلامت پرنده است. نیازهای تغذیه‌ای مرغ‌های تخم‌گذار، به‌ویژه نیاز به کلسیم برای تشکیل پوسته، بر انتخاب شکل خوراک طیور تأثیر می‌گذارد.

اشکال رایج خوراک طیور برای مرغ‌های تخم‌گذار

• مش: رایج‌ترین شکل خوراک.
• کرامبل: گاهی در مراحل اولیه تخم‌گذاری یا به‌عنوان یک گزینه.
• پلت: کمتر رایج از مش و کرامبل.

مناسب‌ترین شکل خوراک بر اساس مرحله تولید

• دوره پرورش (پولت): در این دوره که پرنده برای شروع تخمگذاری آماده می‌شود، تمرکز بر رشد اسکلتی و توسعه اندام‌هاست. می‌توان از مش، کرامبل یا حتی پلت‌های کوچک استفاده کرد، اما معمولاً از مش یا کرامبل استفاده می‌شود که امکان دریافت مواد مغذی مورد نیاز برای رشد را فراهم می‌کنند.

• دوره تخمگذاری: در دوره تولید تخم‌مرغ، مش به عنوان رایج‌ترین شکل خوراک طیور تخمگذار مورد استفاده قرار می‌گیرد. دلایل استفاده گسترده از مش در مرغ‌های تخم‌گذار عبارتند از:
• کنترل مصرف خوراک: مرغ‌های تخم‌گذار معمولاً با مقدار کنترل شده‌ای از خوراک تغذیه می‌شوند و مش به دلیل سرعت مصرف پایین‌تر نسبت به پلت، می‌تواند به مدیریت بهتر مصرف کلی خوراک در طول روز کمک کند.
• هزینه کمتر فرآوری: تولید مش نسبت به پلت و کرامبل هزینه کمتری دارد.
• اهمیت اندازه ذرات کلسیم: برای تشکیل پوسته تخم‌مرغ، تأمین کلسیم به صورت ذرات درشت (مانند سنگ آهک یا پوسته صدف با اندازه ۲ تا ۴ میلی‌متر) بسیار مهم است تا در سنگدان پرنده باقی مانده و کلسیم به تدریج، به‌ویژه در طول شب که تشکیل پوسته انجام می‌شود، آزاد شود. ترکیب این ذرات درشت کلسیم در خوراک مش به راحتی امکان‌پذیر است، در حالی که در پلت‌سازی، این ذرات ممکن است خرد شوند یا در داخل پلت به طور یکنواخت توزیع نشوند (اگرچه تکنیک‌های جدید پلت‌سازی این مشکل را تا حدی رفع کرده‌اند). همچنین، وجود ذرات درشت نامحلول (گریت) در سنگدان پرنده (که می‌تواند با مصرف خوراک مش راحت‌تر به دست آید یا به صورت مکمل ارائه شود) به سنگدان در خرد کردن ذرات درشت کلسیم کمک می‌کند، که برای جذب و استفاده مؤثر کلسیم مهم است.
• تأثیر بر سلامت سنگدان: برخی مطالعات نشان می‌دهند که خوراک طیور با بافت درشت‌تر یا مش، فعالیت سنگدان را بیشتر تحریک می‌کند که ممکن است برای سلامت کلی دستگاه گوارش مفید باشد.

با این حال، مش نیز معایبی دارد:

• جداسازی مواد مغذی: در خوراک مش، ذرات ریز (مانند پودر ویتامین‌ها یا مواد معدنی) ممکن است در انتهای سیستم خوراکدهی یا سیلوها تجمع یافته و باعث دریافت نابرابر مواد مغذی توسط پرندگان شوند.
• غبار: مش می‌تواند غبارآلود باشد که منجر به مشکلات تنفسی در پرندگان و افراد حاضر در سالن می‌شود و ضایعات خوراک را افزایش می‌دهد.
• یکنواختی اندازه ذرات: کنترل اندازه ذرات آسیاب شده در مش بسیار مهم است. ذرات خیلی ریز می‌توانند باعث چسبیدن خوراک به منقار یا مشکلات تنفسی شوند.

استفاده از کرامبل در مرغ‌های تخمگذار می‌تواند مزایایی از نظر کاهش غبار و جداسازی مواد نسبت به مش داشته باشد اما تأثیر آن به اندازه جوجه‌های گوشتی چشمگیر نیست و هزینه بالاتری دارد. استفاده از پلت در مرغ‌های تخمگذار کمتر رایج است و این عمدتاً به دلیل نگرانی در مورد خرد شدن ذرات درشت کلسیم در فرآیند پلت‌سازی و تأثیر احتمالی بر سلامت سنگدان و دسترسی به کلسیم در زمان نیاز است.

خلاصه برای مرغ‌های تخم‌گذار

رایج‌ترین شکل خوراک برای مرغ‌های تخم‌گذار در دوره تولید، مش است. با این حال، کنترل دقیق اندازه ذرات در مش و مدیریت مناسب سیستم خوراکدهی برای جلوگیری از جداسازی مواد و غبار بسیار مهم است. استفاده از ذرات درشت کلسیم در جیره (که در مش به خوبی قابل اختلاط است) برای کیفیت پوسته حیاتی است.

شکل مناسب خوراک در تغذیه مرغ‌های مادر (گوشتی و تخم‌گذار)

مرغ‌ها و خروس‌های مادر، چه از نژادهای گوشتی و چه تخم‌گذار، برای تولید تخم‌های نطفه‌دار جهت پرورش گله‌های تجاری نگهداری می‌شوند. مهمترین ویژگی مدیریت تغذیه‌ای در مرغ‌های مادر، به‌ویژه مادران گوشتی، اعمال محدودیت شدید غذایی است. این محدودیت برای کنترل وزن بدن و جلوگیری از چاقی ضروری است، چرا که چاقی به شدت بر عملکرد تولیدمثلی، باروری و قابلیت جوجه‌درآوری تأثیر منفی می‌گذارد. به همین دلیل شکل خوراک طیور در شرایط محدودیت غذایی اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.

اشکال رایج خوراک برای مرغ‌های مادر

• مش: بسیار رایج، به‌خصوص در مادران گوشتی.
• کرامبل: گاهی در دوره پرورش (پولت) قبل از اعمال محدودیت شدید.
• پلت: کمتر رایج در دوره تولید، به دلیل محدودیت غذایی.

مناسب‌ترین شکل خوراک بر اساس مرحله زندگی و نوع مادر

• دوره پرورش (پولت مرغ و خروس مادر): در این دوره، هدف دستیابی به منحنی رشد وزنی مشخصی است که پرنده را برای تولیدمثل آماده کند. در این مرحله ممکن است از مش یا کرامبل استفاده شود. برخی برنامه‌ها ممکن است از کرامبل در مراحل اولیه و سپس مش استفاده کنند. صرف‌نظر از شکل خوراک، کنترل دقیق مقدار خوراک دریافتی از همان ابتدای دوره پرورش حیاتی است.
• دوره تولید (مرغ و خروس مادر): در این مرحله، به‌خصوص برای مادران گوشتی که تحت شدیدترین محدودیت غذایی قرار دارند، مش به عنوان شکل ارجح خوراک استفاده می‌شود.

دلایل اصلی استفاده از مش در این شرایط عبارتند از:

• • افزایش زمان مصرف خوراک: در شرایطی که مقدار خوراک بسیار محدود است، پرندگان به شدت برای دسترسی به آن رقابت می‌کنند. خوراک مش نسبت به پلت و کرامبل سرعت مصرف پایین‌تری دارد. این کندی در مصرف به این معنی است که پرندگان زمان بیشتری را صرف خوردن می‌کنند. این "وقت‌کشی" نه تنها به کاهش شدت رقابت کمک می‌کند، بلکه می‌تواند حس سیری را در پرندگان محدود شده تا حدی افزایش دهد و استرس ناشی از گرسنگی را کاهش دهد.
  • کاهش رقابت و افزایش یکنواختی: اگرچه رقابت همچنان وجود دارد، اما طولانی‌تر شدن زمان خوراکدهی فرصت بیشتری به پرندگان می‌دهد تا سهم خود را دریافت کنند. در کنار طراحی مناسب سیستم‌های دانخوری که امکان دسترسی همزمان تعداد زیادی پرنده را فراهم کند، استفاده از مش به بهبود یکنواختی مصرف خوراک در گله کمک می‌کند. یکنواختی وزن در گله مادر برای همزمانی بلوغ جنسی و عملکرد تولیدمثلی مطلوب (به‌ویژه در خروس‌ها برای باروری) بسیار مهم است.
  • مدیریت بهتر کلسیم (در مرغ‌های مادر): مانند مرغ‌های تخمگذار تجاری، نیاز به ذرات درشت کلسیم برای تشکیل پوسته در مرغ‌های مادر وجود دارد و مش امکان اختلاط بهتر این ذرات را فراهم می‌کند.

استفاده از پلت در دوره تولید مادران گوشتی که تحت محدودیت شدید هستند، به طور کلی توصیه نمی‌شود. پلت‌ها به سرعت مصرف می‌شوند و این امر رقابت را به شدت افزایش می‌دهد، منجر به آسیب و استرس بیشتر در گله می‌شود و مدیریت توزیع عادلانه خوراک طیور مادر را دشوارتر می‌سازد که نتیجه آن عدم یکنواختی شدید در وزن بدن پرندگان خواهد بود.

برای مرغ‌های مادر تخمگذار، میزان محدودیت غذایی معمولاً کمتر از مادران گوشتی است. در این پرندگان نیز ممکن است از مش استفاده شود، اما استفاده از کرامبل نیز بسته به برنامه مدیریتی و هدف وزن‌گیری در دوره پرورش و تولید امکان‌پذیر است. باز هم، هدف کنترل وزن بدن برای حفظ عملکرد تولیدمثلی است و شکل خوراک باید به این هدف کمک کند.

خلاصه برای مرغ‌های مادر

در مرغ‌های مادر، به‌ویژه مادران گوشتی که تحت محدودیت غذایی شدید قرار دارند، مش به دلیل سرعت مصرف پایین‌تر که به کاهش رقابت، افزایش زمان خوراکدهی و بهبود یکنواختی گله کمک می‌کند، شکل ترجیحی خوراک در دوره تولید است. در دوره پرورش (پولت) ممکن است از مش یا کرامبل استفاده شود. کنترل دقیق مقدار خوراک و توزیع عادلانه آن، صرف‌نظر از شکل خوراک، در گله‌های مادر حیاتی است.

گردآورنده: دکتر رهبرنژاد

بازبینی و طراحی بصری: مهندس یزدی

منابع:

https://doi.org/10.14737/JOURNAL.JAHP/2016/4.2.31.36

https://doi.org/10.1080/00439339.2020.1790330

https://doi.org/10.3382/ps/pez082

https://doi.org/10.3390/ani11030701

https://doi.org/10.25047/JII.V18I1.849

https://doi.org/10.1080/0007166022000004480