اهمیت آب در صنعت مرغداری

امروزه مرغداری یک صنعت کاملا حرفه‌ای قلمداد می‌شود، مرغداران امروز بدنبال سیستم‌ها و روش‌هایی هستند که به بازدهی مطلوب‌تر و ضریب تبدیل بهتری دست پیدا کنند. حفظ میزان آب بدن برای بقای پرنده حیاتی بوده و پرنده محروم از آب، سریعتر از حالت محرومیت از خوراک تلف خواهد شد.

سیستم تأمین آب سالم یکی از پارامترهای سلامت و رشد مناسب طیور در مرغداری است. کیفیت نامطلوب آب موجب اختلال در هضم گردیده و متعاقب آن عملکرد رشد و تولید پرنده را تحت تأثیر قرار می‌دهد. مثلا افزایش سولفات در آب باعث بروز اسهال در گله می‌شود.

آب در بدن بعنوان یک حلال عمل می‌کند بطوری که مواد مغذی از طریق آن در بدن منتقل شده و فراورده‌های ضایعاتی توسط آن دفع می‌گردد. بسیاری از واکنش‌های شیمیایی که توسط آنزیم‌ها انجام می‌گیرند در محیط محلول رخ داده و شامل هیدرولیز هستند. آب همچنین دارای دمای نهان تبخیر بالا بوده و تبخیر از ریه‌ها و پوست، به آن نقش مهمی در تنظیم دمای بدن می‌دهد.

منابع تأمین آب مورد نیاز حیوان

1. آب آشامیدنی
2. آب موجود در خوراک
3. آب متابولیکی

(آب متابولیکی در طی تجزیه آنزیمی مواد آلی مانند چربی‌ها، کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌ها در بدن تولید می‌شود. اکسیداسیون کامل این عناصر غذایی توسط متابولیسم سلولی انجام می‌شود که در شرایط هوازی و با حضور اکسیژن صورت می‌گیرد.)

عوامل تأثیر گذار بر سطح مصرف آب در گله

عوامل محیطی

1. دما: با افزایش دمای محیط سطح مصرف خوراک کاهش یافته و مصرف آب افزایش پیدا می‌کند که موجب مدفوع آبکی شده و در نتیجه وزن بدن بطور قابل توجهی افت پیدا می‌کند. با بالا رفتن دما از 21 درجه سانتیگراد حدود 5.6 درصد مصرف آب افزایش می‌یابد.
2. در صد رطوبت نسبی هوا: رطوبت مناسب سالن در روزهای اولیه پرورش حائز اهمیت است، زیرا جوجه‌ها مستقیما از واحد جوجه‌کشی با رطوبت بالا به سالن‌های پرورش منتقل می‌شوند و بنابراین کاهش رطوبت باعث دهیدراته شدن جوجه‌ها و به مراتب افزایش مصرف آب می‌شود.

خوراک و خوراک دهی

1. بافت دان: بافت خوراک یکی از مهمترین عوامل مؤثر در توان تولید پرنده است. تغذیه پرندگان با جیره‌های پلت و کرامبل موجب مصرف آب بیشتر شده و میزان جذب افزایش پیدا می‌کند.

2. ماهیت خوراک مصرفی

• سطح نمک جیره: میزان کشنده نمک 4 گرم در هر کیلوگرم وزن زنده بدن است. در جیره‌های غذایی جوجه‌ها علائم سمیت از 3-4 درصد نمک شروع می‌شود. مسمومیت نمک باعث افزایش مصرف آب شده و احساس تشنگی فراوان، تشنج و بالاخره مرگ حیوان را به همراه خواهد داشت.

• سطح جوش شیرین جیره: افزایش جوش شیرین جیره منجر به افزایش مصرف آب و در نهایت کاهش دمای بدن در جوجه‌های گوشتی در تابستان و زمستان می‌شود.

• تعادل کاتیون و آنیون: در جوجه‌های گوشتی سطوح حداقل تعادل کاتیون و آنیون جیره باعث ترشح و فعالیت آنزیم‌های گوارشی می‌شود و این امر باعث تغییرات اسموتیک در لومن روده شده و مصرف آب در طیور را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

• سطح انرژی جیره: افزایش سطح انرژی دان در مقایسه با پروتیئن‌ها و کربوهیدرات‌ها بدلیل سوخت و ساز پایین حرارت کمتری تولید می‌کند و مصرف آب را کاهش می‌دهد. استفاده از مقادیر مناسب روغن در جیره بدلیل پایین بودن حرارت دفعی به هنگام سوخت وساز باعث کاهش حرارت درونی پرنده و کاهش تقاضا برای مصرف آب و همچنین باعث کاهش تنش گرمائی در فصول گرم سال می‌شود.

• سطوح پروتیئن و تعادل اسید آمینه‌های ضروری: به حداقل رساندن اسیدهای آمینه و پایین آوردن سطوح پروتیئن، مصرف مواد غذایی را بهبود می‌بخشد، بعبارتی بار متابولیکی و حرارت دفعی کمتری را به پرنده تحمیل کرده و باعث کاهش مصرف آب می‌گردد و درنتیجه شاهد عملکرد بهتری خواهیم بود.

بیماری‌های تب دار

بیماری‌های تب دار مثل نیوکاسل، آنفلوانزا و برونشیت بدلیل ایجاد تب در گله طی 24-48 ساعت اولیه باعث افزایش مصرف آب در گله و بعد از گذشت چند روز با  ایجاد حالت کز کردگی در گله باعث کاهش مصرف خوراک، کاهش مصرف آب و در نهایت منجر به دهیدراته شدن بافت‌های بدن پرنده خواهد شد.

سطح تولید گله

در مرغ‌های تخمگذار با افزایش تولید گله سطح نیاز حیوان به خوراک افزایش پیدا کرده و در نهایت مصرف آب نیز روند صعودی خواهد داشت.

دمای آب

آب با دمای خیلی پایین و خیلی بالا برای نوشیدن پرنده مناسب نیست، دمای مناسب آب بین 10-14 درجه است با افزایش و کاهش دمای آب، خوراک مصرفی طیور تحت تأثیر قرار گرفته و باعث کاهش عملکرد پرنده می‌شود.

تراکم گله

هنگامی که پرنده پراکندگی مناسبی را در سطح واحد پرورشی نداشته باشد، رقابت بر سر آب و خوراک افزایش پیدا می‌کند و در نتیجه باعث تضعیف عملکرد پرنده می‌شود.

مدیریت پخش آب

در سیستم آبرسانی به پرندگان، مدیریت تعداد آبخوری، سطح آب در آبخوری و همچنین ارتفاع آبخوری حائز اهمیت است در صورت عدم مدیریت صحیح، یکنواختی در گله دچار اختلال شده و یا تعدادی از پرندگان از دسترسی به آب محروم خواهند بود.

فلوچارت عوامل تأثیرگذار بر سطح مصرف آب در طیور

مهمترین اقدامات تضمین بهداشت آب در واحدهای پرورشی

• خطوط انتقال آب باید از جنس استیل ضد زنگ یا UPVC باشد.

• خطوط انتقال آب باید عاری از هرگونه نشتی باشد.

• اگر آب منطقه دارای ناخالصی باشد پیشنهاد می‌شود از فیلترهای تصفیه آب برای جلوگیری از ورود به سیستم آبخوری‌ها شود.

• کیفیت آب عموما بسته به شرایط و فصول مختلف و مناطق مختلف، متفاوت است بنابراین بار میکروبی و املاح معدنی آب چاه و منابع تأمین کننده باید هر سه ماه یکبار سنجیده شود. در صورت بروز سیلاب‌های فصلی نیز آزمایش کیفی آب باید دوباره سنجیده شود.

• استفاده از پاک کننده‌های بهداشتی مثل پراکسیدها، کلر و اسیدهای توصیه شده برای گندزدایی و ضدعفونی سیستم آبرسانی در طول دوره پرورش توصیه می‌گردد.

استانداردهای کیفیت آب

استاندارد کیفیت آب از لحاظ بار میکروبی

آب در صورتی بی خطر قلمداد می‌شود که از لحاظ جمعیت میکروبی در سطح قابل قبولی باشد. گزارش آزمایش‌های متعدد کیفیت میکروبی آب بسیاری از مزارع نشان داده است که اشرشیاکلی و سالمونلا می‌توانند براحتی وارد مخازن آب و خطوط آبخوری شوند و سطح سلامت گله را تحت تأثیر قرار دهند.

استاندارد کیفیت آب از لحاظ املاح معدنی

اکثر مرغداری‌ها در رابطه با سختی آب دچار تنش‌های فراوانی هستند که باعث بروز مشکلاتی از جمله کاهش حلالیت آب می‌شود. این عامل باعث می‌شود داروها بطور کامل در آب حل نشوند. سطوح بالای املاحی همچون سدیم و سولفات در آب باعث بروز مشکلات کلیوی، اسهال و دهیدراته شدن جوجه‌ها و کاهش کیفیت پوسته تخم مرغ و بهم خوردن ضریب تبدیل غذایی می‌شود.

جدول استانداردهای آب آشامیدنی طیور

تذکرات مهم در زمان نمونه‌گیری آب جهت ارسال به آزمایشگاه

• نمونه‌گیری آب باید از دو قسمت منبع اصلی و آخرین خروجی لوله‌های انتقال داخل سالن باشد.

• ظرف نمونه‌گیری آب باید عاری از هرگونه آلودگی باشد.

• نمونه گیری آب باید در ظروف و شیشه‌های مناسب بوده و سریعا به آزمایشگاه ارسال شود.

• قبل از جوجه ریزی باید نمونه گیری آب صورت گرفته باشد و از سلامت کمی و کیفی آب اطلاعات کاملی کسب گردد.

رعایت اصول بهداشتی در زمینه آب رسانی سالن

قبل از ورود جوجه‌ها به سالن پرورش، سیستم آبرسانی باید بدقت پاکسازی و ضدعفونی شود، کار بدین صورت است که ابتدا صافی‌ها بررسی و تمیز می‌گردد و ماده ضد عفونی کننده که معمولا کلر و پراکسیدها هستند وارد سیستم آبرسانی می‌شود. حداقل زمان ماندگاری طبق بروشورهای کارخانه سازنده ارائه می‌گردد.

بعد از گند زدائی سیستم آبرسانی، شستشو با آب تمیز و فشار قوی صورت می‌گیرد. قبل از آبرسانی به جوجه‌ها، آب مصرفی باید عاری از هرگونه بار میکروبی و سختی باشد و آزمایشات دوره‌ای آب صورت پذیرفته باشد.

بهداشت آب در واکسیناسیون

روش آشامیدنی معمول‌ترین روش جهت تجویز واکسن‌های زنده تعدادی از بیماری‌ها در واکسیناسیون طیور می‌باشد. در این روش چون واکسن زنده می‌باشد معمولا آبی که بکار می‌رود نباید حاوی مواد ضدعفونی کننده باشد، از این رو می‌توان از آب چاه که عاری از هرگونه سختی و بار میکروبی باشد به همراه شیر خشک مورد استفاده قرار داد. در صورت عدم دسترسی به آب چاه ذخیره آب 24 ساعت قبل از اعمال واکسن در مخازن و استفاده از محلول‌های بلوسنس و شیر خشک در زمان تجویز واکسن در آب شهری الزامی می‌باشد.

گرد آورنده: محمدرضا قهرمانیان