مایکوتوکسین چیست؟

مایکوتوکسین‌ها سموم قارچی هستند که برای انسان و حیوانات خطرناک می‌باشند. با این حال حضور آنها عملا در خوراک دام اجتناب ناپذیر است. با مدیریت درست سموم، می توان از گاوهای شیری در برابر کاهش عملکرد محافظت نمود و از این طریق از کاهش حاشیه سودآوری جلوگیری کرد.

توکسین ها درواقع سموم ارگانیکی هستند که از طریق باکتری‌ها ، گیاهان، قارچ‌ها و یا به هنگام مرگ باکتری‌ها تولید می‌شوند و به شدت می توانند بر سلامت و عملکرد پرورش دام تأثیر بگذارند. اما کدام سموم در عمل برای گاوهای شیری دارای اهمیت هستند و چه راهبردهایی برای مقابله مناسب با آنها باید به کار گرفته شود.

مایکوتوکسین‌ها و دست کم گرفتن خطر آن درگاوهای شیری

در گذشته، هنگامی که مردم در مورد اهمیت مایکوتوکسین‌ها در گاوهای شیری صحبت می کردند، عمدتاً نگران خطر انتقال متابولیت آفلاتوکسین AFM1 به شیر بودند.  AFM1  بسیار سرطان ‌زا و آسیب رسان به کبد انسان است و بنابراین برای مصرف‌کنندگان شیر، یعنی انسان‌ها ، بسیار حائز اهمیت است.

اما در مورد حیوانات، از آنجا که تصور برآن بود، مایکوتوکسین‌ها تا حد زیادی توسط میکروارگانیسم‌های شکمبه تجزیه شده و در نتیجه سم زدایی می‌شوند، از این رو توجه کمتری بر اثرات مخرب و مضر مایکوتوکسین بر روی دام صورت پذیرفت. البته این تنها تا حدودی درست می‌باشد ولی در موارد ورود بیشتر آفلاتوکسین‌ها و تحت شرایط خاص که منجر به کاهش ظرفیت تخریب مایکوتوکسین‌ها توسط شکمبه می‌شود، مایکوتوکسین‌ها می توانند همان اثرات مخرب را که در حیوانات تک معده ای دارند در دام نیز داشته باشند.

خطر بالای ورود مایکوتوکسین‌ها از راه خوراک

در هنگام مد نظر قراردادن اجزاء خام مورد استفاده در تهیه جیره گاوهای شیری، باید به این امر توجه داشت که تقریباً تمامی این اجزاء در خطر آلودگی به مایکوتوکسین هستند. آلودگی به مایکوتوکسین ممکن است در مزرعه و یا هنگام انبار کردن در سیلو اتفاق بیفتد. به عنوان مثال ذرت ممکن است قبلاً در مزرعه به قارچ Fusarium آلوده شود که این موجب می گردد حتی قبل از برداشت، مایکوتوکسین تولید شود.

این مایکوتوکسین‌های نامرئی، در برابر حرارت و اسید بسیار پایدار هستند، بنابراین در فرآیند سیلو کردن بعدی بدون آسیب، فعال باقی می‌مانند. همچنین احتمال آلودگی با قارچ‌های آسپرژیلوس یا پنی سیلیوم، پس از برداشت و در طی فرآیند سیلو کردن و همچنین نگهداری در پشته وجود دارد. اینها به نوبه خود می‌توانند مایکوتوکسین‌های دیگری مانند آفلاتوکسین، اوکراتوکسین A یا روکوفورتین تولید کنند.

 احتمالات متنوع برای آلودگی سیلوی غلات

سیلوی علف و علوفه سبز نیز می‌توانند با دئوکسی نیوالنول، آلکالوئیدهای ارگوت یا سایر مایکوتوکسین ها آلوده شوند. به طور کلی، انواع خطرات از مایکوتوکسین های مختلف و از منابع مختلف وجود دارد که با افزایش مصرف علوفه توسط یک گاو شیری تشدید می شود و در نتیجه منجر به افزایش میزان مصرف  مایکوتوکسین‌ها توسط حیوان می گردد.

کاهش یا عدم کفایت سم زدایی در شکمبه دام

همانطور که قبلا اشاره شد، یکی دیگر از مشکلات احتمالی، کاهش تخریب مایکوتوکسین‌ها در شکمبه است. مطالعات علمی نشان داده است که همبستگی آشکاری بین مایکوتوکسین‌ها و کیفیت میکروبیوم شکمبه و عملکرد آن وجود دارد.

اگرچه تخریب مایکوتوکسین‌ها در حیوانات شیرده به دلیل افزایش فعالیت میکروبیوم شدت بیشتری دارد، اما کاهش مقادیر pH و همچنین کاهش زمان عبور تأثیر منفی بر تجزیه مایکوتوکسین‌ها خواهد داشت. هر دو وضعیت غالبا در گاوهای پرتولید مشاهده شده است  و به شدت تحت تأثیر فرمول جیره قرار دارند .

حتی بعضی از مایکوتوکسین‌ها بعد از تجزیه، خطرات بیشتری نسبت به سم اولیه دارند. یکی از این نوع مایکوتوکسین‌ها زیرالنون (ZEA) است که گاها زمانی که تجزیه می‌شود، تاثیرات منفی شدیدتری نسبت به مولکول اولیه دارد.

تأثیر سموم قارچی بر سلامت و عملکرد دام

عدم تجزیه مقادیری از مایکوتوکسین‌ها در شکمبه خطر بسیار قابل توجهی را در بردارد که این امر بطور کلی منجر به کاهش عملکرد و سلامت حیوان می‌شود. از دیدگاه بالینی ورود سموم قارچی باعث مسمومیت درون سلولی و همچنین استرس‌های متابولیکی می‌شود. بنابراین، مایکوتوکسین‌ها می‌توانند موجب ایجاد اختلالات متابولیکی پیچیده و بیماری‌های التهابی شوند.

لامینیت (التهابات لایه های حساس بافت) یک مثال خوب است. لامینیت یک بیماری متابولیکی چند عاملی است که منجر به التهاب آسپتیک کوریم سُم می‌شود و خود را به صورت لنگش دردناک نشان می‌دهد. این بیماری از طریق تأثیر متقابل بسیاری از عوامل مستعد کننده ایجاد می‌شود که منجر به اختلال در میکروسیرکولاسیون کوریوم سُم و تغییر دستگاه نگهدارنده استخوان سم می‌گردد. در این زمینه می توان به عوامل مستعد کننده زیر اشاره کرد:

• تغذیه (مصرف جیره با تراکم بالای انرژی)
• زایمان
• بیماری‌های سیستمیک مانند اسیدوز شکمبه، ورم پستان، جفت ماندگی، اندومتریت، جابجایی شیردان، سندرم کبد چرب
• مشکلات سلامتی سُم و شرایط بد جایگاه پرورش و نگهداری

مایکوتوکسین‌ها و تشدید سایر عوامل بیماری‌زا

افزایش بار اندوتوکسین (سموم باکتریایی) غالبا در این عوامل مختلف نقش مهمی را ایفا می‌کنند. اندوتوکسین‌ها اجزای دیواره سلولی باکتری‌های گرم منفی هستند و هنگامی که وارد جریان خون می‌شوند می توانند منجر به بروز واکنش التهابی شوند. از آنجایی که مایکوتوکسین‌ها، حتی در مقادیر کم به یکپارچگی دیواره گوارشی آسیب می‌رسانند، جذب اندوتوکسین‌ها از مجرای روده افزایش می‌یابد. بنابراین، مشخص می‌شود که تعامل سموم مختلف و بیماری‌های متابولیکی چقدر پیچیده هستند .

مقابله با مایکوتوکسین‌ها

عوارض پیچیده معمولاً به رویکردی به همان اندازه پیچیده نیاز دارند. بنابراین، بعید است که یک اقدام واحد راه حلی برای همه مشکلات ارائه دهد. از اینرو اجتباب از قرار گرفتن در معرض عوامل منفی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌شود. یکی از این عوامل منفی مایکوتوکسین‌ها هستند. خوشبختانه، راه‌های متقابل مؤثر و ویژه‌ای به شکل توکسین بایندر برای مقابله با سموم قارچی وجود دارد. 

توکسین بایندرها می‌توانند نقش مهم و مؤثری در مدیریت خوب اندوتوکسین‌ها ایفا نمایند. مورد دیگر استفاده ازافزودنی‌های خوراک است که به طور مثبت بر محیط شکمبه و همچنین کل میکروبیوم (جمعیت میکروبی) تأثیر می‌گذارند که این مورد شامل مخمرهای زنده (پروبیوتیک) است. افزودنی‌های متعددی که از عملکرد کبد و متابولیسم گاو شیری حمایت می‌کنند نیز می‌توانند جزء ارزشمندی از چنین بینشی باشند.

نتیجه

گاوهای شیری مدرن دارای پتانسیل ژنتیکی تولید و باروری برجسته ای هستند که برای رسیدن به این پتانسیل ژنتیکی باید نیازمندی‌های آنها تامین شود. در کنار مدیریت خوب، تغذیه و سلامتی، مهار و کنترل مایکوتوکسین‌ها و سایرعوامل منفی نقش مهمی دارند. علاوه بر این اثرات مضر، مایکوتوکسین‌ها با استرس اندوتوکسین و همچنین با بسیاری از بیماری‌های متابولیکی رابطه مستقیم دارند.

مدیریت مؤثر سموم موجود در خوراک گاوهای شیری این حیوانات را از تأثیرات منفی محافظت می‌کند. بنابراین  توکسین بایندر‌ها نقش کلیدی در ایجاد شرایط تولید ایده آل، سلامت حیوانات و عملکرد بیولوژیکی پایدار دارند.

تهیه و ترجمه: بابک ضیائی کارشناس تغذیه دام

ویرایش: رضا یزدی

منبع : وبسایت بایومین