بررسی تخصصی راهکارهای مقابله با استرس گرمایی در طیور

چکیده

استرس گرمایی همچنان یکی از چالش‌های اصلی در تولید طیور در مناطق نیمه‌گرمسیری و گرمسیری به شمار می‌آید و به همین دلیل مورد توجه فراوان قرار دارد. مطالعه حاضر با هدف بررسی استرس گرمایی و راهبردهای مقابله با اثرات آن بر عملکرد طیور انجام شده است. طیور پرورش‌یافته در مناطق گرم اگر دچار تنش گرمایی شوند، با کاهش تولید گوشت و تخم‌مرغ، افت عملکرد تولیدمثلی، کاهش مصرف خوراک و افزایش ضریب تبدیل خوراک مواجه می‌شوند. علاوه بر این کاهش مصرف خوراک موجب افت کیفیت گوشت، کاهش رشد و کاهش میزان و کیفیت تخم‌مرغ می‌شود. برای مقابله با اثرات منفی دمای بالای محیط بر عملکرد طیور، طیف وسیعی از روش‌های مدیریتی از جمله تغییرات تغذیه‌ای (به‌خصوص میزان پروتئین و انرژی)، افزودن الکترولیت‌ها و ویتامین‌ها، تغییر شکل خوراک (مخصوصاً اندازه ذرات و رطوبت)، تغذیه انتخابی، تغذیه محدود، زمان‌بندی تغذیه، خوراک‌دهی مرطوب، مدیریت آب و استفاده از نژادهای جدید مقاوم به گرما، به کار گرفته می‌شود. این راهبردها با کاهش اثرات استرس گرمایی می‌توانند بر سلامت و عملکرد طیور تأثیر مثبت داشته باشند.

مقدمه

به دلیل وجود پرهای عایق، نبود غدد عرق در پوست و نسبت بالای جرم به سطح بدن، سویه‌های گوشتی نسبت به طیور تخم‌گذار به دماهای بالاتر حساس‌ترند. در جوجه‌های گوشتی به‌ویژه، انتخاب ژنتیکی سخت‌گیرانه میزان فعالیت متابولیک را افزایش داده و توان مقاومت طیور در برابر گرما را کاهش داده است. این موضوع عمدتاً به دلیل سوخت‌وساز سریع و رشد بالا در طیور گوشتی است. تغییرات متابولیک ناشی از تنش یا استرس گرمایی در جوجه‌های گوشتی در مناطق گرم، باعث کاهش قابل توجه رشد عضلات سینه می‌شود.

استرس گرمایی به دو نوع تقسیم می‌شود:

• تنش گرمایی حاد که با قرارگیری کوتاه‌مدت در دمای بالا مشخص می‌شود.
• تنش گرمایی مزمن که قرارگیری طولانی‌مدت در معرض دمای بالا را شامل می‌شود.

بر خلاف تنش حاد، تنش مزمن می‌تواند محتوای چربی را افزایش داده و به عضلات آسیب برساند. در کنار مدت زمان گرمای بیش از حد، شدت تنش گرمایی نیز بر سطح تولید تأثیرگذار است. هر دو نوع تنش در نهایت کاهش چشمگیری در متابولیسم طیور به همراه دارند که می‌تواند باعث مشکلات قابل توجهی در عملکرد رشد و ویژگی‌های لاشه شود، از جمله تغییر رنگ گوشت، ظرفیت نگهداری آب و...

اثرات استرس گرمایی بر طیور

تنش گرمایی یکی از پیامدهای گرمایش جهانی و از عوامل اصلی تأثیرگذار منفی بر تولید طیور محسوب می‌شود. گرمای بیش از حد باعث کاهش مصرف خوراک، کاهش کارایی تبدیل خوراک، کاهش رشد، تولید گوشت و تخم، و اختلال در عملکرد تولیدمثل می‌گردد. کاهش مصرف خوراک در دمای بالا به کیفیت مایع منی و باروری آسیب زده و باعث افت نرخ جوجه‌گیری می‌شود همچنین، تنش گرمایی بر عملکرد تولیدی، سلامت گوارشی، دمای بدن، پاسخ‌های ایمنی، تنظیم هورمون‌های گرسنگی و خواص اکسیداتیو طیور اثر دارد.

 اخیراً گروهی از دانشمندان گزارش کرده‌اند که استرس گرمایی با تغییرpH، ظرفیت نگهداری آب، میزان آب‌گیری در گوشت و کیفیت گوشت را کاهش داده و موجب تغییر رنگ، طعم و بافت گوشت مرغ می‌گردد. افزون بر این، اثرات استرس گرمایی بر کیفیت گوشت شامل کاهش سنتز پروتئین و افزایش چربی نامطلوب می‌شود. طیور با تطبیق خود با شرایط آب‌ و هوایی، اغلب تولید خود را فدای بقا می‌کنند!

تراکم بالای گله و دمای زیاد محیط یکی از علل مهم بروز تنش گرمایی است. با افزایش روش‌های سرمایشی شامل سیستم مه‌پاش، پد مرطوب و میکروآب‌پاش‌ها، می‌توان بار گرمایی را با کاهش سطح تولید گرما و تغییر الگوی تولید حرارت در طول روز کاهش داد.

استرس گرمایی تأثیر قابل توجهی بر گله‌های تخمگذار دارد اما با برخی اقدامات پیشگیرانه می‌توان سلامت مرغ‌ها را حفظ کرد و تولید تخم‌مرغ را بهبود داد. برای مثال، باید برنامه نوری را به گونه‌ای تنظیم کرد که ساعات روشنایی به ساعات سردتر روز منتقل شود تا مصرف خوراک طی ساعات خنک‌تر افزایش یابد. همچنین، کاهش تراکم گله در فصل گرم توصیه می‌شود. تراکم بالا در فصل گرم تهویه ناکافی را به دنبال دارد.

در چند روز اول زندگی، جوجه‌ها توانایی تنظیم حرارت بدن نسبت به دمای محیط را ندارند و کاهش دما منجر به افت دمای بدن آن‌ها می‌شود. اما پس از ۲۱ روز، جوجه‌ها ویژگی‌های هموترمیک بیشتری کسب می‌کنند و می‌توانند تولید گرمای بدن را با دمای محیط هماهنگ کنند تا اثر کاهش دمای محیط بر بدن خود را تحمل کنند. دمای بدن طبیعی یک مرغ بالغ در محدوده 40.6 تا 41.7 درجه سانتی‌گراد است. دمای محیط مناسب برای طیور بالغ، ۱۸ تا ۲۴ درجه و برای جوجه ها تا پایان هفته اول زندگی حدوداً ۳۲ درجه سانتی‌گراد است و به تدریج کاهش می‌یابد. در دماهای بالاتر از ۳۲ درجه، پرندگان به دلیل فقدان غدد عرق و پوشیده بودن کامل بدن با پر، توانایی حفظ دمای طبیعی بدن را ندارند. زمانی که دمای محیط از ۲۴ درجه بالاتر رود، دمای داخلی بدن مرغ نیز افزایش یافته و باعث کاهش مصرف خوراک می‌شود.

له له زدن و زمین‌گیر شدن در دماهای بالاتر از ۳۵ درجه مشاهده می‌شود. وقتی دمای مرکزی بدن جوجه به سطح بحرانی ۴۷ درجه سانتی‌گراد برسد (که به "دمای مرگ" هم معروف است)، ممکن است پرنده بر اثر گرما تلف شود. در مرغ‌های تخمگذار، تنش گرمایی موجب کاهش تولید تخم و افزایش تخم‌های غیرقابل جوجه‌کشی می‌شود. تأثیر تنش گرمایی بر جوجه‌های سبک و جوان در مقایسه با مرغ‌های سنگین و مسن، کمتر است.

بنابراین، با اصلاح شرایط کلان و خردمحیطی محل پرورش می‌توان تنش گرمایی را کنترل کرد. رطوبت بالا و دمای بالای محیط، تولید طیور را دچار اختلال جدی می‌کند.

پاسخ طیور به تنش گرمایی

حساسیت جوجه‌های گوشتی به تنش گرمایی با افزایش دمای محیط و رطوبت نسبی (بالاتر از محدوده آسایش حرارتی یعنی ۱۶ تا ۲۳ درجه سانتی‌گراد و ۵۰ تا ۷۰ درصد رطوبت نسبی) زیاد می‌شود و این شرایط دفع گرما را برای پرندگان دشوار می‌کند. در نتیجه، دمای بدن آن‌ها بالا رفته و این موضوع رشد و عملکردشان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. هوای گرم موجب کاهش مصرف خوراک و افزایش مصرف آب شده و عملکرد تولیدی طیور را ضعیف می‌کند. در دماهای بالا، مرغ‌های تخمگذار تعداد تخم‌مرغ کم‌تر، تخم‌مرغ‌های آبکی و یا با پوسته نازک یا حتی بدون پوسته (به دلیل کمبود کلسیم) تولید می‌کنند؛ رشد کمتری داشته و به دلیل کاهش قابلیت هضم پروتئین (تا ۹/۷٪) بیشتر دچار بیماری می‌شوند. در جوجه‌های گوشتی نیز کاهش نرخ رشد، کارایی خوراک، ایمنی و کیفیت لاشه در دماهای بالا گزارش شده است و همکاران (۲۰۱۹) کاهش درصد باروری (۷/۲۲-٪) و نرخ جوجه‌درآوری (۲/۵۱-٪) را در گله‌های مادر گزارش کردند. تنش گرمایی نه تنها بر مقدار و نحوه مصرف خوراک بلکه بر کیفیت لاشه نیز تاثیر منفی دارد چرا که انرژی متابولیک بیشتر به چربی تبدیل می‌شود تا عضله.

نشانه‌های طیور دچار تنش گرمایی شامل له له زدن، باز کردن و دور کردن بال‌ها از بدن، ایستادن یا دراز کشیدن و بستن چشم‌ها است. یک مطالعه نشان داده که تنش گرمایی باعث افزایش ترس، تحریک استرس اکسیداتیو و پاسخ‌های فیزیولوژیک چشمگیر در جوجه‌های گوشتی می‌شود. پرندگان می‌توانند در برابر افزایش تدریجی دما مقاومت کنند، اما افزایش سریع دما باعث بالارفتن نرخ تلفات می‌شود.

تغییرات زیستی در طیور ناشی از استرس گرمایی

مهم‌ترین تغییرات فیزیولوژیکی حاصل از استرس یا تنش گرمایی در این بخش به طور خلاصه بیان می‌شود:

استرس اکسیداتیو

گونه‌های فعال اکسیژن (ROS) رادیکال‌های پراکسیل هستند که هنگام متابولیسم طبیعی سلولی تولید می‌شوند و برای عملکردهای فیزیولوژیک نظیر انتقال یون، تنظیم ایمنی و تولید سایتوکاین اهمیت دارند.  ROSاضافی از طریق فرایندهای سم‌زدایی فیزیولوژیک حذف می‌شوند. فاکتور رونویسی Nrf2 در شرایط دمایی طبیعی فعال شده و موجب افزایش تولید آنتی‌اکسیدان‌ها برای مقابله با افزایش ROS در سلول می‌شود. از آنجا که میتوکندری بخش عمده‌ای از ROS را تولید می‌کند، تولید بیش از حد ROS میتوکندری می‌تواند عامل اصلی استرس اکسیداتیو باشد.

تنش گرمایی حاد میزان تولید ROS میتوکندری را بالا برده و باعث آسیب اکسیداتیو به عضلات اسکلتی طیور می‌شود. این شرایط با افزایش فعالیت زنجیره انتقال الکترون و اکسیداسیون بسترهای میتوکندریایی، تولید زیادی سوپراکسید را به دنبال دارد.

استرس گرمایی به استرس اکسیداتیو سلولی در جوجه‌ها منجر می‌شود. کاهش تنظیم پروتئین جدا کننده  مرغ، استرس اکسیداتیو را در مراحل بعدی تشدید کرده و به نقص عملکرد میتوکندری و آسیب بافتی منجر می‌شود. استمرار تنش گرمایی ظرفیت اکسیداسیون میتوکندری را کاهش داده و باعث افزایش پروتئین جدا کننده شده، الگوی فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان را تغییر داده و ذخایر آنتی‌اکسیدانی را تضعیف می‌کند. استرس اکسیداتیو با کاهش نرخ رشد، نواقص زیستی و مشکلات شدید سلامت طیور در ارتباط است. در شرایط پراسترس، فیزیولوژی مرغ برای حفظ هموستازی حرارتی تلاش می‌کند اما با بالا رفتن غلظت ROS روبه‌رو می‌شود. بدن برای دفاع خود در برابر اثرات مخرب ROS، وارد حالت استرس اکسیداتیو شده و شروع به تولید و آزادسازی پروتئین‌های شوک حرارتی (HSP) می‌کند. مطالعات نشان داده‌اند که در مرغ‌های گوشتی و تخمگذار تحت تنش گرمایی، سطوح HSP70 افزایش می‌یابد.

نقش ژن‌ها در تنش گرمایی

صنعت جهانی طیور با چالش شناسایی ژنتیکی سویه‌های مقاوم به گرما مواجه است. در نتیجه، تلاقی مرغ‌های تجاری با نژادهای بومی مقاوم به گرما می‌تواند مقاومت به تنش گرمایی را به ژنوم گله‌های تجاری اضافه کند. شایع‌ترین روش اصلاح نژاد برای ایجاد هیبریدهای مقاوم مناطق گرمسیری، تلاقی نژادهای بومی و خارجی است.

وارد کردن ویژگی‌های ژنتیکی مقاوم به گرما به نسل‌های پایه، یک راهکار مطلوب برای تسریع پیشرفت ژنتیکی سویه‌های مقاوم محسوب می‌شود. ژن‌هایی چون کوتولگی، گردن‌لخت، رشد پرهای سریع/کند مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. در تمامی موارد، ظاهر و شاخص‌های عملکردی مرغ مانند افزایش وزن، وزن بدن و ضریب تبدیل غذایی تحت تاثیر ژن‌ها بودند. یکی از معایب کنترل دما، سرکوب سیستم ایمنی است.

در مواجهه با دمای بالا، تفاوت در سطوح بیان ژن‌های نشانگر ایمنی نظیر اینترلوکین‌ها، فاکتور نکروز تومور (TNF) و گیرنده‌های Toll-like (TLRs) در طحال و روده جوجه‌ها بیشتر می‌شود.

پاسخ سلول‌های پروکاریوت و یوکاریوت به استرس‌های زیان‌آوری مثل گرما باعث سنتز پروتئین‌های استرسی موسوم به پروتئین‌های شوک حرارتی (HSP) می‌شود. این پروتئین‌ها با القای تحمل حرارتی، تعدیل مسیرهای آپوپتوز و آنتی‌آپوپتوز و تنظیم شرایط اکسید و ردوکس سلولی از سلول‌ها محافظت می‌کنند. HSP70 و HSP90 به خانواده پروتئین‌هایی با وزن حدود ۷۰ و ۹۰ کیلو دالتون تعلق دارند. ژن HSP70 بدن را از اثرات زیان‌بار استرس اکسیداتیو محافظت می‌کند. در حالی که HSP90 طی مراحل پایانی تغییر شکل پروتئین‌های کاربر نقش دارد.

 HSP70 به عنوان پروتئین شاپرونی نقش مهمی در محافظت از انواع پروتئین‌ها و اجزای سلول در برابر استرس ایفا می‌کند. هایپرترمی (استرس گرمایی) سبب استرس اکسیداتیو و افزایش تولید ROS شده و بیان HSP70 را تحریک می‌کند.

تعادل اسید-باز

با افزایش دمای محیط، طیور برای دفع گرما مجبور به له له زدن می‌شوند چون تنظیم گرمای بدن دشوار می‌شود. طی این رفتار، مرغ‌ها با باز کردن منقار و افزایش نرخ تنفس و با تقویت تبخیر موجب خنک شدن بدن می‌شوند. با له له زدن، CO₂ یا کربن دی اکسید سریع‌تر از تولیدش دفع می‌شود و این کار تعادل بافر بی‌کربنات خون را مختل می‌کند. با کاهش  CO₂، غلظت اسیدهای کربنیک (H₂CO₃)  و یون هیدروژن (H⁺) کم می‌شود. در مقابل، افزایش H₂CO₃ باعث افزایش pH خون یعنی قلیایی شدن آن می‌شود.

برای جبران این وضعیت و حفظ pH نرمال خون، مرغ‌ها دفع H₂CO₃ و حفظ یون هیدروژن از کلیه را شروع می‌کنند. افزایش H⁺ تعادل اسید-باز را به هم زده و منجر به آلکالوز تنفسی، اسیدوز متابولیک و در نهایت کاهش تولید طیور می‌شود.

سرکوب سیستم ایمنی

مرغ‌ها برای دفع حرارت و کاهش دمای بدن له له می‌زنند، اما به دلیل مصرف ناکافی خوراک در شرایط گرمایی معمولاً دچار بی‌ثباتی انرژی و کاهش وزن اندام‌های اصلی مانند کبد و عضلات سینه می‌شوند که عملکرد رشد را مخدوش می‌سازد. یکی از شایع‌ترین اشکال نقص ایمنی در مرغ‌های تحت تنش گرمایی، کاهش ایمنی هومورال است که خطر عفونت ثانویه و اثربخشی واکسن را کاهش می‌دهد.

بورس فابرسیوس که با کلواک مرغ ارتباط دارد، بافت اصلی ایمنی‌ساز اختصاصی طیور است و برای تکامل سلول‌های B و تنوع‌بخشی توانایی آنتی‌بادی اهمیت اساسی دارد. ادامه استرس گرمایی نرخ آتروفی بورس فابرسیوس را تسریع می‌کند و موجب کوچک شدن دیگر اندام‌های ایمنی در مرغ‌های اصلاح‌ نژاد شده می‌گردد.

کاهش تمامیت روده‌ای، افزایش تماس با عوامل بیماری‌زا همچون لیپوپلی‌ساکاریدها (LPS)، پاسخ استرسی سیستمیک مانند افزایش سایتوکاین‌ها و پروتئین‌های فاز حاد، همچنین بر بورس فابرسیوس تاثیر می‌گذارد.

محور نوروآندوکرینی هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال و محور آدرنال-مدولار سمپاتیک سازوکار اصلی تغییر پاسخ ایمنی بدن هستند. محصولات نورواندوکرین این محورها نظیر کورتیزول و کاتکولامین‌ها گیرنده‌هایی روی مونوسیت‌ها، لنفوسیت‌ها و گرانولوسیت‌ها دارند و بر تکثیر، تولید سایتوکاین، ترافیک سلولی، فعالیت سایتولیتیک و تولید آنتی‌بادی اثر می‌گذارند.

تنش گرمایی علاوه بر ایجاد استرس اکسیداتیو در اپی‌تلیوم روده، ترکیب و جمعیت میکروبیوم طیور را تغییر داده، نفوذپذیری روده را مختل و آن‌ها را مستعد عفونت و التهاب می‌کند.

در مرغ‌های گوشتی تحت تنش گرمایی، مقادیر آنتی‌بادی آزاد، IgG  و IgM اختصاصی و واکنش هومورال کاهش می‌یابد. وزن بورس، تیموس، کبد و طحال نیز به طور محسوسی کاهش می‌یابد. پژوهش‌های اخیر نشان داده است که تنش گرمایی تعداد سلول‌های در حال گردش را نیز تغییر می‌دهد. به دنبال کاهش لنفوسیت‌های گردش‌کننده و افزایش هتروفیل‌ها، نسبت هتروفیل به لنفوسیت که شاخص استرس مزمن است، بالا می‌رود. در نتیجه، بیماری‌های واگیر و عفونی مانند نیوکاسل و بورس عفونی در مناطق گرمسیری در تابستان شدت می‌گیرد. همچنین در پژوهش‌های صورت گرفته، سطوح آنتی‌بادی در پرندگان تحت تنش گرمایی پایین‌تر بود.

تغییرات نوروآندوکرین

در زمان تنش گرمایی، سامانه نوروآندوکرین برای حفظ هموستازی و عملکرد صحیح فیزیولوژیکی در طیور حیاتی است. اعصاب سمپاتیک افزایش دمای محیط را حس کرده و پیام را به بخش مدولای آدرنال ارسال می‌کنند که منجر به افزایش ترشح کاتکول‌آمین‌ها در پاسخ به استرس می‌شود. نتیجه این امر، بالا رفتن قند خون، تمام شدن ذخایر گلیکوژن کبدی، کاهش ذخایر گلیکوژن عضله، افزایش نرخ تنفس، اتساع عروق خونی محیطی و برانگیختگی بیشتر سیستم عصبی است.

در پاسخ به استرس، هیپوتالاموس هورمون آزادکننده کورتیکوتروفین (CRH) را ترشح می‌کند که غده هیپوفیز را به ترشح هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) تحریک می‌کند. غدد فوق‌کلیوی در پاسخ به ACTH، کورتیکواستروئیدها ترشح می‌کنند. کورتیکواستروئیدها با تحریک گلوکونئوژنز موجب افزایش سطح گلوکز پلاسما می‌شوند. همچنین هورمون تیروئید (تیروکسین و تری‌یدوتیرونین) در حفظ نرخ ثابت متابولیسم با نقش کلیدی در فرایند هضم، عملکرد قلب و عضلات بسیار مهم هستند.

راهکارهای مقابله با تنش گرمایی

راهکارهای مقابله با تنش گرمایی را می‌توان به طور عمده به سه دسته تقسیم کرد: رویکرد ژنتیکی، روش‌های مدیریتی و دست‌کاری تغذیه‌ای.

رویکرد ژنتیکی برای کاهش استرس گرمایی

پیشرفت‌های جدید در ژنتیک و زیست‌فناوری می‌تواند زمینه پژوهش در خصوص اصلاح ژن مرغ برای کاهش استرس گرمایی را فراهم کند. سرعت متابولیسم بالای سویه‌های اصلاح‌شده جوجه گوشتی آن‌ها را نسبت به تنش گرمایی حساس‌تر کرده است. بنابراین، بهبود ویژگی‌های تولیدی این نژادها در شرایط گرم و خشک ممکن است نیازمند ایجاد خطوط ژنتیکی باشد که برخی ژن‌های کاهش‌دهنده تنش گرمایی را در خود داشته باشند.

یک ژن غالب اتوزومی موسوم به "گردن برهنه " (Naked neck)  باعث کاهش پرهای گردن در مرغ شده و به دفع حرارت از ناحیه گردن کمک می‌کند. در حالت هتروزیگوت (Na/na) و هموزیگوت (Na/Na) این ژن، میزان پرپوشی گردن به ترتیب ۲۰٪ و ۴۰٪ در مقایسه با مرغ‌های معمولی (na/na) کاهش می‌یابد. ژن Na در جوجه‌های گوشتی با افزایش وزن بدن، افزایش حجم عضله سینه، کاهش چربی شکمی و همچنین افزایش دمای بدن همراه است. همچنین نسبت هتروفیل به لنفوسیت (H/L) و سطح کلسترول پلاسما در مرغ‌های گردن‌برهنه طی فصل گرم به شکل قابل توجهی کمتر از مرغ‌های معمولی بود. مرغ‌های تخمگذار دارای ژن گردن‌برهنه نیز در شرایط گرما، بهبود وزن، تعداد و کیفیت تخم‌مرغ را نشان دادند. این مطالعات نشان می‌دهد که استفاده از این ژن‌ها امکان ایجاد سویه‌های مقاوم به گرما را فراهم می‌کند.

ژن فرنزیل (F) باعث ایجاد خمیدگی در لبه پرها شده، که وزن پرها را کاهش، تابش حرارت از بدن را افزایش و خاصیت عایقی پر را بهبود می‌دهد. مرغ‌های تخمگذار با ژن فرنزیل هموزیگوت در مقایسه با مرغ‌های معمولی و حاملان هتروزیگوت، به دلیل دفع بهتر گرما، تولید و کیفیت تخم‌مرغ بالاتری داشتند. به جز رشد جنسی در گرما، برهم‌کنش مثبتی بین ژنوتیپ پر (FF) و دمای محیط برای تمام صفات تولیدمثلی از جمله تولید تخم‌مرغ، جوجه‌گیری و تولید جوجه وجود دارد.

روش‌های مدیریتی برای مقابله با استرس گرمایی

سالن نگهداری مرغ

در مناطق گرمسیری، اغلب سالن‌های طیور باز و دارای تهویه طبیعی هستند (در حال حاضر تمامی سالن‌های پرورش طیور بصورت بسته هستند و در ادامه ذکر شده است). با افزایش سرعت جریان هوا، دفع گرما از طریق تشعشع و همرفت به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد. بنابراین، بهتر است جریان طبیعی هوا از طرف شمال و جنوب سالن عبور کند و پرندگان از تابش مستقیم آفتاب در طول روز محافظت شوند؛ در نتیجه، جهت طولی سالن باید شرق به غرب باشد. سالن‌ها باید با عایق‌بندی مناسب برای حفظ دمای داخلی ساخته شوند.

سقف سالن طیور باید با زاویه ۴۵ درجه تعبیه شود تا فاصله مرغ‌ها از حرارت تجمع یافته زیر سقف به حداکثر برسد. همچنین، پاشش آب روی سقف در دماهای بالا می‌تواند آن را خنک نگه دارد. اندازه، شیب، رنگ، بازتابش و جهت سقف به‌علاوه سامانه تهویه ساختمان تأثیر زیادی در کسب یا دفع حرارت دارند. بر اساس بازتابش سقف با افزودن آلومینیوم یا رنگ‌آمیزی با رنگ‌های فلزی مانند روی افزایش می‌یابد. سیستم‌های سرمایش تبخیری با پدهای خنک‌کننده و آب‌پاش‌ها در سالن‌های با دمای بیرونی خیلی بالا و رطوبت پایین کاربرد دارند. به عنوان یک عایق مناسب، امروزه از پشم‌شیشه در سقف سالن‌های مدرن استفاده می‌شود.

استفاده از ورق و دیوار موجدار (کرکره‌ای) به رنگ سفید برای بازتاب گرما در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری توصیه می‌شود. دیوارهای جانبی باید دارای پرده‌های تقویت‌شده قابل پایین کشیدن برای استفاده در هوای سرد و شب باشند. ارتفاع دیوار جانبی باید بین ۲۵ تا ۷۰ سانتی‌متر باشد تا در دوره گرم جریان طبیعی هوا فراهم شود فاصله بین دیوار جانبی و شیروانی سقف باید با توری فلزی ۲۵ میلی‌متری بسته شود.

با پیشرفت فناوری، استفاده از سالن‌های بسته (تجهیزات کنترلی دما و تهویه) برای تولید صنعتی افزایش یافته است. سالن‌های مجهز به فن تخلیه، سیستم تهویه، پدهای خنک‌کننده و نشیمنگاه‌های خنک مؤثراند، اما هزینه ساخت و نگهداری بالایی دارند.

تراکم گله

تراکم نگهداری نیز از عوامل مؤثر در تنش گرمایی است. پژوهشی در بوتسوانا نشان داد که تراکم ۱۰-۱۲ پرنده در هر متر مربع برای سالن‌های باز در تابستان ایده‌آل است و تراکم‌های بالاتر از ۱۲ پرنده در متر مربع باعث کاهش عملکرد رشد می‌شود. در مطالعه‌ای دیگر جوجه‌های گوشتی را در تراکم‌های مختلف (۱۰، ۱۵، ۱۷ و ۲۰ پرنده در متر مربع) تحت شرایط گرم و خشک پرورش دادند و دریافتند که تراکم ۱۰ پرنده در متر مربع بهترین عملکرد مصرف خوراک، افزایش وزن و راندمان خوراک را به همراه داشت. نرخ متابولیسم بالاتر در تابستان، تولید گرمای داخلی سالن را افزایش داده و با کاهش دفع گرما در هوای گرم و مرطوب، دمای کلی فضای نگهداری را بالا می‌برد.

راهبردهای تغذیه‌ای

تنها راه تأثیر تغذیه بر کاهش تنش گرمایی این است که پرنده گرمای کمتری تولید کند یا گرما را بهتر دفع کند، خصوصاً هنگام تهویه تونلی که سرعت هوا بیشتر است. این کار با کاهش تولید حرارت، کاتابولیسم کمتر از نیاز یا هضم کارآمدتر مواد مغذی حاصل می‌شود. جوجه‌های گوشتی نسبت به مرغ تخمگذار نسبت به برنامه تغذیه حساس‌ترند. بسیاری از مشکلات مربوط به تنش گرمایی در جوجه گوشتی فقط با تنظیم زمان تغذیه قابل حل است، برای مقابله با تنش گرمایی، می‌توان از جیره زبرتر، الگوهای تغذیه شیفتی، روش‌های انتخاب آزاد خوراک و تغذیه مرطوب استفاده کرد. خوراک باید به خوبی خرد و به صورت دان، کرامبل یا پلت آماده شود. همچنین در روزهای گرم باید دان‌خوری‌های بیشتری فراهم شود تا پرنده اشتهای بیشتری داشته باشد.

استفاده از نور ضعیف نیز می‌تواند سطح فعالیت را کاهش و در نتیجه فشار حرارتی بر پرندگان را کم کند. برنامه‌های نوری، به ویژه در جوجه‌های گوشتی، برای کنترل مصرف خوراک و دسترسی به آب و دان در سردترین ساعات روز استفاده می‌شود. تغییر طول دوره روشنایی می‌تواند بهبود وضعیت سلامت، پاسخ ایمنی و در نهایت عملکرد طیور دچار استرس گرمایی را افزایش دهد. استفاده از نور کم هنگام افزایش دما باعث می‌شود جوجه‌های گوشتی بی‌حرکت‌تر شوند و وزن بیشتری بگیرند.

همچنین عملکرد جوجه‌های گوشتی را تحت شدت‌های مختلف نور آبی (۵، ۲۰ و ۳۲۰ لوکس) بررسی کرده و دریافتند آن‌هایی که زیر نور بسیار کم (۵ لوکس) نگهداری شدند، وزن بدن، افزایش وزن، تیتر آنتی‌بادی علیه نیوکاسل و میزان درماتیت کف‌پا بالاتری داشتند. ضمن این که سطح فعالیت، نسبت هتروفیل به لنفوسیت و ضریب تبدیل خوراک (FCR) پایین‌تری را نسبت به گروه‌های دیگر نشان دادند.

زمان تغذیه

زمان تغذیه، عامل مهمی در کاهش اثرات تنش گرمایی بر مصرف و بهره‌وری خوراک است. بنابراین، در ساعات خنک‌تر روز، مثلاً اوایل صبح و اواخر عصر، بخش قابل توجهی از خوراک باید به طیور داده شود و بقیه به شکل دسترسی آزاد در اختیار باشد. مرغ‌هایی که به طور موقت از خوراک محروم می‌شوند، گرمای کمتری نسبت به مرغ‌های تغذیه‌شده تولید می‌کنند؛ بنابراین حذف خوراک در روزهای گرم، برخی مزایای بهبود عملکرد را به همراه دارد. با این حال، برخی محققین گزارش کردند که حذف خوراک باعث تغییرات مورفولوژیک در روده و تخلیه مخاط روده به علت گرسنگی می‌شود که می‌تواند به سلول‌های روده آسیب برساند.

مطالعه‌ای دیگر گزارش داد که افزایش دمای سالن از 21.1 به 32.2 درجه سانتیگراد باعث کاهش مصرف خوراک حدود 9.5 درصد در هر پرنده در روز در سنین 1 تا 6 هفتگی می‌شود. در مطالعه دیگری گزارش دادند که افزایش دمای محیط از 32.2 به 37.8 درجه سانتیگراد موجب کاهش 9.9 درصدی مصرف خوراک هر پرنده در روز می‌شود. با این حال، توصیه نمی‌شود که برای مدت طولانی پرندگان بدون خوراک بمانند؛ چون این موضوع بر رشد اثر منفی می‌گذارد و ممکن است منجر به خط و خش‌ بر پوست در زمان تغذیه و کاهش کیفیت لاشه شود.

شکل خوراک

شکل ارائه خوراک طیور نیز بر مصرف آن تحت دماهای بالا اثرگذار است. در شرایط گرم، طیور به ویژه جوجه‌های گوشتی ذرات درشت‌تر را ترجیح می‌دهند. وقتی جوجه‌ها با پلت تغذیه شوند، انرژی مصرفی برای خوردن 67 درصد کاهش می‌یابد و این انرژی می‌تواند صرف فرآیندهای مفیدتر شود. عده‌ای از محققین گزارش دادند که تغذیه مرغ‌های تخمگذار با پلت در دماهای بالا، راندمان خوراک، تولید تخم و مصرف آب را نسبت به خوراک مش بهبود می‌دهد. ویژگی فیزیکی پلت سبب می‌شود طیور خوراک را با صرف انرژی کمتر مصرف کنند؛ بنابراین کیفیت و دوام پلت بسیار مهم است. اگر خوراک پلت حاوی 10 درصد ذرات ریز باشد، ضریب تبدیل خوراک طیور (FCR) می‌تواند تا 0.01 واحد تغییر کند.

مقدار ذرات درشت در فضولات نسبت معکوس با میزان آب دارند. ماندگاری بیشتر ذرات درشت در دستگاه گوارش دلیل این ارتباط است. خوراک‌های درشت نسبت به خوراک‌های ریز می‌توانند آب بیشتری را در دستگاه گوارش نگه دارند و این موضوع احتمالاً به کاهش بار گرمایی کمک می‌کند. از طرفی، افزایش دفع گرما از طریق تبخیر، اهمیت مصرف بیشتر آب در پرندگان تحت تنش گرمایی را پررنگ می‌کند. بنابراین خوراک با کیفیت فیزیکی بالاتر، باعث صرف انرژی کمتر و تولید گرمای کمتر در زمان خوردن می‌شود.

تغییرات مدیریت تغذیه مثل افزودن آب به خوراک (تغذیه مرطوب)، مدت‌هاست که بهبود عملکرد طیور را نشان داده است. این شیوه نسبت به خوراک خشک، افزایش وزن، مصرف خوراک، بهبود FCR  و افزایش وزن دستگاه گوارش را در شرایط عادی به همراه دارد.

یکی از محققین بهبود کارآیی هضم را ناشی از وزن خالی بیشتر، طول روده بیشتر و ضخامت بیشتر دیواره روده دانسته است. مشاهده شده که تغذیه مرطوب باعث سیالیت بیشتر محتویات روده و احتمالاً افزایش سرعت عبور مواد از دستگاه گوارش می‌شود. همچنین دیواره روده ضخیم‌تر به هضم بهتر کمک می‌کند. در مقایسه خوراک خشک و مرطوب، خوراک مرطوب سیالیت محتویات روده را کاهش می‌دهد که شاید به خاطر نفوذ سریع‌تر آنزیم‌های گوارشی به خوراک باشد و این موضوع هضم مواد مغذی را افزایش می‌دهد. همچنین افزودن آنزیم خارجی به خوراک مرطوب می‌تواند جذب مواد مغذی را بهتر کند. برخی از محققین گزارش کردند تغذیه مرطوب چون باعث افزایش مصرف ماده خشک در دماهای بالا می‌شود، شاید عملکرد را بهبود دهد.

پارامترهای تغذیه‌ای جیره

در دماهای بالا، طیور کمتر  از خوراک استفاده می‌کنند و نمی‌توانند به نیازهای تغذیه‌ای خود برسند. بنابراین می‌توان با افزایش تراکم مواد مغذی در جیره این وضعیت را بهبود بخشید. در تابستان، به ویژه برای مرغ‌های گوشتی، افزودن چربی به خوراک توصیه می‌شود تا انرژی لازم برای رشد تأمین گردد. چربی نسبت به منابع انرژی دیگر (کربوهیدرات یا پروتئین) گرمای کمتر تولید می‌کند. با این حال، اگر انرژی جیره را زیاد کردیم، باید سایر مواد مغذی به ویژه پروتئین‌ها را متعادل کنیم تا مصرف بهینه بماند. طیور تحت تنش گرمایی تمایل دارند مصرف خوراک را برای کاهش دمای بدن کاهش دهند. در تنش متوسط، جیره با انرژی پایین و پروتئین بالا مناسب است. بعلاوه، چربی عبور خوراک از دستگاه گوارش را کند می‌کند و جذب مواد مغذی را بهبود می‌دهد.

مطالعه‌ای توصیه کرده، منابع چربی دارای اسیدهای چرب غیراشباع مانند روغن سویا، ماهی، کلزا، بذر کتان و گردو باید با احتیاط مصرف شوند چون این منابع آنتی‌اکسیدان پایین و حساسیت بالایی به اکسیداسیون دارند، که موجب تخریب ویتامین‌های A و E و تغییر طعم گوشت می‌شود. روغن سویا به علت میزان اسید چرب غیراشباع بالا می‌تواند چربی اضافی در لاشه، به‌ویژه چربی احشایی و عضله سینه، تولید کند و کیفیت لاشه را کاهش دهد.

اگر تراکم انرژی جیره را بالا بردیم، باید همه مواد مغذی متعادل شوند تا مصرف بهینه حفظ شود.

همانطور که ذکر شد، مصرف خوراک طیور در شرایط گرم پایین می‌آید و منجر به کمبود مواد مغذی می‌گردد. بنابراین باید توازن اسیدهای آمینه حیاتی جیره را بهبود داد، زیرا افزایش سطح پروتئین، حرارت متابولیسم بدن را بالا می‌برد. حتی اگر جیره دارای پروتئین کم ولی اسیدهای آمینه متعادل باشد، عملکرد پرنده آسیب نمی‌بیند. اگر لازم شد پروتئین افزایش یابد، پروتئین گیاهی (سویا، کنجد و آفتابگردان) بهتر است، زیرا منبع حیوانی گرمای بیشتری در متابولیسم تولید می‌کند. پروتئین گیاهی سرشار از آرژنین است که برای سنتز پروتئین و ایمنی مهم است. آرژنین در سطح ماکروفاژ به نیتریک اکساید تبدیل می‌شود و که موجب گشاد شدن عروق و افزایش خون رسانی محیطی در پاسخ‌های تنظیم کننده گرما می‌شود.

وقتی مصرف خوراک به علت گرما کم شود، معمولاً افزایش سطح پروتئین جیره را پیشنهاد می‌دهند، اما مطالعات جدید نشان می‌دهد این کار همیشه لازم نیست و حتی گاهی رشد را مهار می‌کند. افزایش پروتئین از 17 به 23 درصد در دمای 32 درجه سلسیوس رشد را بهبود نمی‌دهد که علت آن افزایش دفع نیتروژن و کاهش کارایی است.

در مطالعه‌ای دیگر، استفاده از منابع پروتئینی که درصد مناسب متیونین و لیزین دارند، می‌تواند بدون کاهش رشد یا ضریب تبدیل، پروتئین جیره را 2 تا 4 درصد کاهش دهد. افزودن 0.5 درصد متیونین به آب به طور قابل توجهی راندمان خوراک طیور تحت استرس گرمایی را افزایش می‌دهد. کمبود اسید آمینه، صرف‌نظر از میزان پروتئین، عملکرد جیره را مختل می‌کند. بنابراین، تکمیل جیره‌های پروتئین پایین با اسیدهای آمینه حیاتی، عملکرد پرندگان را در گرما بهبود می‌دهد، شدت و مدت گرما، نژاد، سن، میزان اسید آمینه و ترکیب جیره، واکنش پرنده به این نوع تغذیه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در شرایط فراتر از نرمال (hyperthermoneutral)، نیاز به اسیدهای آمینه سولفوردار (TSAA) افزایش می‌یابد. برای عملکرد بهینه رشد جوجه‌ها در دمای بالا، میزان TSAA باید بیشتر شود. هنگام افزودن مکمل متیونین باید فاکتورهایی مانند سن و شاخص‌های تولیدی پرنده نیز در نظر گرفته شوند تا اثرات منفی گرما را کاهش دهد. مکمل متیونین همچنین باعث کاهش استرس ایمنی و بهبود پاسخ ایمنی می‌شود.

خوراک طیور به عنوان منبع کربنات کلسیم

کلسیم به روش‌های مختلفی در جیره خوراک طیور قرار می‌گیرد که شامل جیره‌های دوران رشد با 0.9 تا 1.0 درصد کلسیم و مکمل کردن تا 5 درصد در زمان تولید تخم‌مرغ یا استفاده از جیره‌های کلاسیک پیش‌تولید است که به پرورش ذخایر استخوان مغزی بیشتر، بدون استفاده از جیره‌های حاوی 2 تا 2.5 درصد کلسیم کمک می‌کند. استرس گرمایی موجب می‌شود طیور کمتر از 3.5 گرم کلسیم در روز مصرف کنند. همچنین، تنش گرمایی تولید کال‌بایندین، پروتئین متصل‌کننده کلسیم که برای جذب کلسیم روده‌ای لازم است را کاهش می‌دهد. گزارش کردند که تغذیه مرغ‌های تخمگذار در عصر سبب بهبود درصد تخمگذاری و کیفیت پوسته تخم‌مرغ از طریق افزایش مصرف کلسیم می‌شود. کاهش تولید تخم‌مرغ مستقیماً با کاهش مصرف کلسیم مرتبط است.

در دوره‌های استرس گرمایی، مصرف کلسیم کمتر و کاهش جذب آن منجر به پایین آمدن سطح کلسیم پلاسما و در نهایت کاهش کلسیم در دسترس برای تشکیل پوسته تخم‌مرغ در مرغ‌های تخمگذار می‌شود و این امر به کاهش تولید، کوچک شدن تخم‌ها یا نازک شدن پوسته و کیفیت پایین اسکلت و در نتیجه زیان اقتصادی برای تولیدکننده منجر می‌شود. چون مصرف ماده خشک طیور در تنش گرمایی کاهش یافته، افزودن سطوح بالای مکمل‌های کلسیمی همیشه عملی نیست. اما استفاده از منابع کلسیم با ذرات درشت‌تر مانند سنگ آهک یا صدف خوراکی، مدت بیشتری در سنگدان می‌مانند و به تدریج در دئودنوم آزاد می‌شوند و جذب می‌گردند.

الکترولیت‌ها و ویتامین‌ها

علت اصلی کاهش عملکرد در طیور دچار تنش گرما به هم‌خوردن تعادل اسید-باز و کاهش مصرف خوراک است .مواد معدنی پتاسیم (K)، سدیم (Na) و کلر (Cl) برای حفظ تعادل اسید-باز مایعات بدن ضروری‌اند. لذا افزودن موادی مانند کلرید آمونیوم (NH4Cl)، بی‌کربنات سدیم (NaHCO3)، کلرید سدیم (NaCl)، کلرید پتاسیم (KCl) و سولفات پتاسیم (K2SO4) به جیره یا آب آشامیدنی طیور، آثار منفی تنش گرما را کاهش می‌دهد.

در دمای بالا، مصرف آب بیشتر و مصرف خوراک کمتر می‌شود. مرغ‌ها در دمای 38 درجه سانتیگراد چهار برابر بیشتر از 21 درجه آب می‌نوشند، بنابراین آب باید همیشه دردسترس باشد. افزایش مصرف آب به تبخیر بیشتر گرما و خنک‌کردن بدن کمک می‌کند و افزودن Na+، K+، و Cl- به آب این اثربخشی را بیشتر می‌کند. محققین نشان دادند که افزودن 0.5 درصد اسیدکلریدریک به آب سبب بهبود عملکرد تخمگذاری و کیفیت تخم می‌شود. با این حال، افزایش Na+ و K+ موجب افزایش رطوبت فضولات و بستر می‌گردد.

مطالعات دیگر نشان داده‌اند که افزودن ویتامین‌های A، D، E  و خانواده B به آب آشامیدنی عملکرد و ایمنی طیور گوشتی را تقویت می‌کند. افزودن ویتامین C نیز باعث بهبود عملکرد و مصرف خوراک در طیور تحت تنش گرمایی می‌شود. همچنین، محققین  مشاهده کردند که مکمل اسید آسکوربیک میزان و پروتئین لاشه را بالا برده و چربی را کاهش می‌دهد. به گفته گروهی از محققین استفاده از یک گرم ویتامین C به ازای هر لیتر آب برای جوجه گوشتی و 20 میلی‌گرم برای مرغ تخمگذار توصیه شده است. همچنین بیان شده ویتامین C بر وزن و تولید تخم اثری ندارد، اما نشان دادند افزودن 50 و 100 میلی‌گرم بر کیلوگرم باروری و تولید تخم‌دهی را افزایش می‌دهد.

طیور قابلیت سنتز ویتامین E را ندارند و باید در جیره اضافه شود. استرس، به‌ویژه گرما، سطح کاتکول‌آمین و کورتیکوسترون را بالا برده و پر اکسیداسیون چربی در غشا سلول شروع می‌شود. ویتامین E از سلول‌های ایمنی مانند ماکروفاژ، لنفوسیت و سلول‌های پلاسما محافظت می‌کند و کارایی ایمنی را بالا می‌برد. افزودن ویتامین E طی تنش گرمایی، پاسخ ایمنی طیور را بهبود می‌دهد. تحقیقات جدید حاکی از آن است که افزودن 250 میلی‌گرم بر کیلوگرم ویتامین E به جیره جوجه گوشتی، استراتژی مناسبی برای کاهش شدت تنش گرما و بهبود کیفیت گوشت است وبرای مرغ‌های تخمگذار، دز 125 تا 250 میلی‌گرم بر کیلوگرم سبب ارتقاء ایمنی، تولید تخم و بهره‌وری خوراک می‌شود.

تنش گرما سطح مالون دی‌آلدئید را در خون و کبد بالا می‌برد، حال آنکه ویتامین E با ممانعت از پر اکسیداسیون چربی، تشکیل مالون دی‌آلدئید و آسیب سلولی را کاهش داده و عملکرد را بهبود می‌بخشد.

تأمین آب خنک

مصرف و تعادل آب به دفع حرارت تبخیری و کالری مصرف‌شده مربوط است. کاهش دمای آب، مصرف آب را بالا برده و میزان تبخیر و دفع حرارت را در هر نفس افزایش می‌دهد. حتی 20 درصد افزایش مصرف آب می‌تواند تا 30 درصد دفع حرارت را اضافه کرده و باعث بهبود عملکرد شود.

دما، ارتفاع و شکل آبخوری‌ها

دما، ارتفاع و شکل آبخوری‌ها نیز هنگام تنش گرمایی اهمیت دارد. مصرف آب در آبخوری‌های نیپل که کمی بالاتر از ارتفاع چشم جوجه هستند، بیشتر است؛ زیرا خم شدن برای نوشیدن از نیپل‌های پایین‌تر دشوار است. پیشنهاد شده است در زمان گرما از آبخوری‌های بزرگ‌تر و عمیق‌تر استفاده شود تا تمام صورت نیز بتواند در آب غوطه‌ور شود و گرما بهتر دفع گردد. آب با دمای 10 تا 12 درجه سانتیگراد برای طیور مفید است و باید مخازن و لوله‌های آب از تابش مستقیم آفتاب محافظت شوند، چون طیور آب گرم نمی‌خورند. طیور همیشه باید به آب خنک، تمیز و زیر 25 درجه دسترسی داشته باشند و وجود یخ در مخزن ‌آب تأثیرگذار است.

استفاده از فیتوشیمیایی‌ها برای کاهش تنش گرما

برای تعدیل تنش گرمایی، افزودنی‌های فیتوشیمیایی متعددی به خوراک افزوده شده است؛ مثل:

رزوراترول

پلی‌فنول‌های فعال طبیعی مثل رزوراترول در بادام‌زمینی، انگور، زردچوبه و انواع توت یافت می‌شوند. مکمل‌سازی با رزوراترول (400 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم خوراک) ظرفیت آنتی‌اکسیدانی جوجه‌های گوشتی تحت تنش گرما را افزایش می‌دهد. در جوجه‌ها تحت تنش گرما، افزودن 300 یا 500 میلی‌گرم بر کیلوگرم رزوراترول رشد روزانه، کاهش دمای رکتال، کاهش هورمون‌های استرس، مالون‌دی‌آلدئید و کلسترول را ایجاد کرد. مصرف 200 میلی‌گرم برای مرغ‌های تخمگذار تولید تخم را افزایش می‌دهد. مصرف 400 میلی‌گرم، کلسترول و تری‌گلیسرید را کاهش، کیفیت آنتی‌اکسیدانی و امتیاز ارگانولپتیکی تخم را بالا می‌برد.

لیکوپن

کاروتنوئید لیکوپن که عمدتاً در گوجه‌فرنگی یافت می‌شود، با فعال‌سازی ژن آنتی‌اکسیدان باعث افزایش آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی می‌شود. افزودن 200 یا 400 میلی‌گرم بر کیلوگرم لیکوپن به خوراک جوجه گوشتی تحت تنش گرما، وزن، مصرف خوراک و ضریب تبدیل خوراک را بهبود می‌دهد. همچنین، آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان SOD و GSH-Px نیز افزایش می‌یابند. افزودن لیکوپن علاوه بر بهبود پایداری اکسیداتیو، رنگ زرده را نیز در مرغ‌های تخمگذار بهتر می‌کند.

اپی‌گالوکاتچین گالات (EGCG)

عصاره چای سبز حاوی پلی‌فنول EGCG با اثرات ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی قوی است. تغذیه جوجه گوشتی تحت گرما با سطوح مختلف EGCG (0، 300 و 600 میلی‌گرم بر کیلوگرم) به افزایش خطی مصرف خوراک، وزن بدن، پروتئین کل، گلوکز خون و فعالیت آلکالن فسفاتاز منجر شد. همچنین برخی از دانشمندان نشان دادند مکمل EGCG اندازه بدن و سطح آنزیم‌های آنتی اکسیدان (کاتالاز، GSH-Px، SOD) را در کبد و سرم بهبود می‌دهد.

کورکومین

کورکومین اصلی‌ترین پلی‌فنول زردچوبه است که خواص ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی دارد. مطالعه جدید نشان می‌دهد افزودن 100 میلی‌گرم بر کیلوگرم کورکومین به خوراک وزن بدن جوجه گوشتی را در استرس گرمایی افزایش می‌دهد. افزودن 150 میلی‌گرم بر کیلوگرم کورکومین به جیره مرغ تخمگذار کیفیت تخم، کارایی تخمگذاری، فعالیت آنزیم‌های آنتی اکسیدان و پاسخ ایمنی را در تنش گرما ارتقا می‌دهد.

مدیریت تنش گرما با پروبیوتیک‌ها و بتائین

بتائین در منابع گیاهی، جانوری و میکروبی به وفور وجود دارد؛ از جمله ماهی، اسفناج و سبوس گندم. بتائین در کنترل تنظیم فشار اسمزی، توزیع چربی، صرفه‌جویی متیونین، ایمنی و مقاومت پرنده در برابر گرما مهم است. افزودن بتائین به خوراک عملکرد جوجه‌های تحت تنش گرما را به شدت بهبود می‌دهد.

علاوه بر این، بتائین به‌عنوان اهداکننده متیل نقش دارد و می‌تواند جایگزین متیونین و کولین شده و هزینه جیره را کاهش دهد. بعلاوه، از طریق بهبود فعالیت تخمیری میکروبی، به مقاوت میکروبی مقابل تغییرات اسمزی کمک می‌کند.

"پروبیوتیک‌ها" افزودنی‌هایی هستند که حاوی میکروارگانیسم‌های زنده مفید مثل بیفیدوباکتریوم، استرپتوکوک، لاکتوباسیلوس، مخمرها Saccharomyces) و(Candida  و قارچ‌ها (Aspergillus awamori, A. niger, A. oryza)  هستند و می‌توانند عملکرد، سلامت روده و ایمنی طیور را بهبود دهند. گزارش‌های فراوان نشان می‌دهند افزودن پروبیوتیک به خوراک جوجه‌های گوشتی موجب بهبود رشد، ضریب تبدیل و ایمنی می‌شود.

ترکیب پری‌بیوتیک و پروبیوتیک (سین‌بیوتیک) تأثیر مثبت جمعی بر طیور در مناطق گرم و تنش‌زا دارد. مصرف سین‌بیوتیک، آثار منفی گرما را کاهش و رفاه و عملکرد طیور را تقویت می‌کند. شواهدی هست که مصرف پروبیوتیک‌ها و پری‌بیوتیک‌ها عملکرد، مورفولوژی روده و پاسخ ایمنی طیور دچار تنش گرمایی را بهبود می‌بخشد.

نتیجه‌گیری

استرس گرمایی تأثیر منفی بر سلامت و تولید طیور داشته و چالشی اساسی برای تولید طیور به ویژه در مناطق گرمسیری است. این تنش ناشی از ترکیبی از گرمای محیط، حرارت تشعشعی، رطوبت و سرعت هوا است و سبب تغییرات رفتاری، عصبی-غددی و فیزیولوژیک می‌شود. اصلاح ژنتیکی برای رشد سریع‌تر جهت تأمین نیاز تغذیه جهانی، طیور را مستعدتر به تنش گرمایی ساخته است. در طیور تخمگذار و گوشتی، افزایش دمای محیط، کاهش وزن بدن، کاهش مصرف خوراک، کاهش وزن پوسته تخم، افزایش ضریب تبدیل خوراک و افزایش دمای بدن را ایجاد می‌کند. این آثار منفی با بهبود مدیریت قابل تعدیل است. راهکارهای مختلفی مانند انتخاب سیستم پرورش با تهویه مناسب، شرایط نگهداری مناسب و رعایت تراکم پیشنهادی، کلید ارتقاء عملکرد در دمای بالا هستند. با توجه به نبود راهکار واحد، ترکیب استراتژی‌های مختلف بهترین نتیجه را می‌دهد. پژوهش آینده باید به استراتژی‌های نوآورانه مانند استفاده از ژن‌های تحمل گرما و انتخاب ژنوتیپ‌های مقاوم‌تر با استفاده از نشانگرهای ژنتیکی بپردازد.